۱- جراحی^[۱۰]
۲- رادیوتراپی^[۱۱]
۳- شیمی درمانی^[۱۲]
۴- هورمون درمانی^[۱۳]
۵- ژن درمانی^[۱۴]
کاربرد شکل­های جدید اشعه همانند پرتوهای لیزر که به بافت­های طبیعی صدمه نمی­زنند و توسعه انواع هورمون درمانی، به تنهایی ویا در ترکیب با سایر درمان­ها از پیشرفت­های مهم در خصوص پیشگیری و درمان سرطان به شمار می­رود. اخیرا موقعیت­های تشخیص و درمان سریعتر بیماران، تکامل روش­های جدید تشخیصی و درمانی مانند شیمی درمانی و هورمون درمانی و الگوی معاینات ادواری و عمومی سرطان توانسته مرگ و میر ناشی از این بیماری را کاهش دهد (گرسون، ۲۰۰۲).
۲-۲-۱-۷ عوارض شیمی درمانی
یکی از روش­های شایع برای درمان بیماری سرطان، استفاده از شیمی درمانی می­باشد. البته این روش درمانی در کنار فواید خود دارای یک سری عارضه نیز می­باشد. شیمی درمانی به معنای استفاده از داروهای شیمیایی برای غلبه بر تومورهای سرطانی است. اگر چه عوارض شیمی درمانی بسیار زیاد است اما تنها راه مبارزه جدی با سرطان و از بین بردن تومور محسوب می­ شود.

از عوارض شیمی درمانی می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-تهوع و استفراغ: استفراغ تنها چند دقیقه پس از شروع شیمی درمانی ایجاد می­ شود و سپس طی ۲۴ ساعت پس از شیمی درمانی پیشرفت میکند و بدتر می­ شود و تا چند روز بعد از شیمی درمانی هم این حالت ادامه پیدا می­ کند. اگر بیماران تحت نطر پزشک متخصص، قبل از شیمی درمانی از داروهای ضد تهوع استفاده کنند این حالت در آنها کاهش پیدا می­ کند.
۲-ریزش مو: متأسفانه یکی از بدترین عوارض شیمی درمانی، ریزش مو در بیماران می­باشد. از آنجا که مو با زیبایی افراد به ویژه خانم­ها ارتباط مستقیم دارد، بیماران از این عارضه بسیار رنج و آسیب می­بینند. بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می­گیرند معمولا ۲ تا۳ هفته پس از دریافت داروهای شیمی درمانی شروع به از دست دادن موهای خود می­ کنند. خوشبختانه ریزش مو عارضه­ای است که به صورت موقتی ایجاد می­ شود و انتظار می­رود که پس از سپری شدن دوره درمان، ریزش مو متوقف شود و موهای جدید شروع به رویش کنند. متأسفانه هنوز هیچ راهی برای جلوگیری از ریزش مو در شیمی درمانی پیدا نشده است.
۳-زخم دهان: بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می­گیرند ۵ تا ۱۴ روز پس از شروع آن، با زخم­هایی در دهان خود مواجه می­شوند. خوشبختانه این زخم­ها بین ۲ تا۳ هفته پس از شروع شیمی درمانی بهبود می­یابند و هنگامی که شیمی درمانی کاملا پایان یابد به طور کامل بهبود پیدا می­ کنند.
سایر عوارض شایع عبارتند از:
۴-خستگی
۵-اسهال
۶-یبوست
ممکن است بیماری در اثر شیمی درمانی دچاربیشتر عوارض ذکر شده شود و یا ممکن است فقط دچار یک یا دو عارضه فوق شود وحتی ممکن است دچار هیچ عارضه­ای نشود (منجمی، ۱۳۸۹).
۲-۲-۱-۸ راه­های پیشگیری از سرطان
- عدم استفاده از مشروبات الکلی و دخانیات
- استفاده از سبزیجات تازه و انواع میوه­ ها
- رعایت کامل امور بهداشتی
- تحرک و فعالیت بدنی مناسب
- استفاده کمتر از گوشت قرمز
- صرف غذاهایی که به صورت آب­پز تهیه می­شوند
- عدم استفاده از غذاهایی که آثار سوختگی در آنها نمایان است.
- آزمایشات مربوط به غربالگری سرطان.
۲-۲-۱-۹ پیگیری­های پس از درمان
پیگیری­های پس از درمان، پیشرفت­های چشمگیری در تشخیص زودهنگام و همچنین درمان سرطان ، موجب علاج بسیاری از مبتلایان می­ شود. اما با این وجود پزشکان هنوز نمی ­توانند مطمئن باشند که سرطان دیگر باز نمی­گردد. چرا که سلول­های سرطانی شناسایی نشده­­ای ممکن است پس از درمان در بدن باقی بمانند. گاه به نظر می­رسد سرطان کاملا از بین رفته، در صورتیکه ممکن است باز هم عود کند. به این پدیده عود بیماری می­گویند. پزشکان برای اطمینان از عدم عود سرطان ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهند یا بررسی­های آزمایشگاهی، تصویربرداری با اشعه ایکس ویا دیگر آزمایشات را تجویز کنند (منجمی،۱۳۸۹).
۲-۲-۱-۱۰ پاسخ روان­شناختی به سرطان
پاسخ­های روان­شناختی به سرطان در مجموع به عواملی همچون سن بیمار، وضعیت جسمی، نوع و محل سرطان، میزان حمایت­های دریافتی و ارتباطات نزدیک و صمیمی، سبک­های کنار آمدن و اثرات آن بر وضعیت بیمار دارد.پاسخ­های روان­شناختی به سرطان شامل: افسردگی شدید، غم و اندوه، یأس و ناامیدی، تغییر شخصیت،کاهش کیفیت زندگی، پرخاشگری و عصبانیت، اضطراب و استرس و کاهش تحمل مشکلات و کاهش تاب­آوری و… می­باشد(گرسون،۲۰۰۲).
متأسفانه بیماران سرطانی نه تنها در طول دوره درمان، بلکه بعد از پشت سرگذاشتن مراحل حاد درمانی و بدست آوردن بهبود جسمانی نیز ممکن است دچار هر یک از عوارض روان­شناختی ذکر شده گردند.در بخش­های بعدی به آشنایی با امید به زندگی و تاب­آوری به عنوان دو مؤلفه روان­شناختی مهم و مؤثردر بیماران سرطانی می­پردازیم.
۲-۲-۲ امید به زندگی
واژۀ “امید” و “امیدواری” از مفاهیم مثبتی است که در فرهنگ و ادبیات اقوام مختلف مورد توجه قرار گرفته است و از آن به مثابه نیرویی یاد می­ شود که در لحظات سخت و طاقت­فرسا و عرصه آزمون­های زندگی باعث تلاش و حرکت در معنای وسیع میل به ادامه زیستن می­گردد. امید مفهومی است آینده­نگر و روشنی بخش فردای دور یا نزدیک. فرد امیدوار تا آخرین لحظه زیستن خویش امیدوار است و اگر به بقای پس از مرگ ایمان داشته باشد حتی مرگ نیز پایان امیدواری او نیست. در جای جای ادبیات غنی و کهن ایرانی همواره امید و امیدواری عاملی برای حفظ سرزندگی و تلاش در شرایط سخت تا رسیدن به وضعیت مطلوب بوده است. بسیاری از ما هنگام مواجهه با دشواری­ها و ناکامی_­ها ضرب­المثل­ها و عباراتی را در ذهن خود به یاد می­آوریم که فرهنگ اصیلمان آنها را برایمان به میراث نهاده است، مانند آنچه که نظامی گنجوی گفته است :
در نا امیدی بسی امید است پایان شب سیه سپید است
در فرهنگ اسلامی و در آیات قرآن بارها به مفهوم امید اشاره شده است و گسترۀ آن تا حیات اخروی و زندگی پس از مرگ امتداد یافته است. خداوند متعال در قرآن کریم در سوره انشراح، آیات ۵ و ۶ به پیامبر بزرگ اسلام می­فرماید: “به یقین بعد هر سختی آسانی است آری مسلماّ بعد هر سختی آسانی است” و در آیه ۳۶ سوره عنکبوت می­فرماید: “و ما به سوی مدین برادرشان شعیب را فرستادیم. گفت ای قوم من خدا را بپرستید و به روز بازپسین امیدوار باشید و در زمین فساد نکنید". همچنین در آیات الهی ناامیدی از رحمت خداوند از ویژگی کافران محسوب می­ شود (نظام دوست، ۱۳۹۱).
۲-۲-۲-۱ معنا و مفهوم امید
در فرهنگ لغت معین امید با آرزو، رجا، چشم­داشت، توقع و انتظار مترادف شده است و فرد امیدوار آرزومند، متوقع و منتظر توصیف می­ شود.
فرهنگ لغت وبستر امید را” تمایل به تکمیل چیز با ارزشی با احتمال واقعی تحقق، همراه با تداوم انتظار وقوع آن” تعریف می­ کند.
در فرهنگ­نامه رندم هاوس نیز امید به صورت “انتظار مثبت فعال و مداوم برای تعقیب در جهت یک شایستگی مطلوب معقول” تعریف شده است (بهاری، ۱۳۹۰).
در طول دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ روان­پزشکان و روان­شناسان امید را تحت عنوان کلی” انتظار مثبت برای دست یافتن به هدف” مطالعه می­کردند (منینجر و استاتلند، ۱۹۶۹). از این منظر امید را می­توان نوعی انگیزش در نظر گرفت. زیرا انگیزش فرایندی است که به رفتار، انرژی و جهت می­دهد. اغلب پژوهشگران اذعان دارند که هیجان­ها به صورت نوعی انگیزه عمل می­ کنند. هیجان­ها مانند همه انگیزه­ های دیگر (مثل نیازها و شناخت­ها) رفتار را نیرومند و هدایت می­ کنند. لذا می­توان امید را یک هیجان مثبت نیز در نظر گرفت (ریو، ۲۰۰۵). آوریل و همکارانش نیز در تحقیقات خود امید را نوعی هیجان یافتند و با مقایسه امید با دو هیجان دیگر(عشق و خشم)، پنج ویژگی مشترک بین هر سه آن­ها پیدا کردند که عبارتند از: ۱- مشکل بودن کنترل آن­ها ۲- اثر گذاری آن­ها بر نحوه تفکر و ادراک وقایع ۳- اثر گذاری بر چگونگی رفتار ۴- برانگیختن رفتار و ۵- افزایش پشتکار و توانایی ادامه مسیر و بالاخره اینکه امید، عشق و خشم هر سه تجربه ­های مشترک در میان همه مردم دنیا هستند (آوریل و همکاران،۱۹۹۰ به نقل از دوناولد، ۱۹۹۷).
۲-۲-۲-۲ نگرش به امید به عنوان یک سازه روان­شناختی
در دهه ۱۹۵۰ کارل منینجر-روان­پزشک­- که تلاش می­کرد توجه همکارانش را به امیدواری به عنوان شعله ضروری زندگی بیشتر جلب کند این موضوع را مطرح کرد، او در یک سخنرانی در جمع روان­پزشکان اولین بار به امید به عنوان نقطه قوت در بیماران اشاره کرد و روان­پزشکان را تشویق کرد که قدرت امید به بیماران را در فهم و درمان بیماری به رسمیت بشناسند (سیولی و بیلر، ۲۰۱۰، ترجمه تقدیسی، ۱۳۹۱).
در اوایل دهه ۱۹۶۰، استاتلند- روان­شناس- موضوع امید را مطرح کرد، او انسان را موش یا کبوتر نمی­دانست که بر اساس غریزه عمل کند، بلکه معتقد بود انسان موجودی امیدوار به آینده است که نقشه­ها و خواسته­ های بسیار با روش­های واقعی و معنادار زندگی­اش را تحت تأثیر قرار می­دهد.
در دهه ۱۹۷۰ عالم الهیات کاتولیک، ویلیام اف لینچ، موضوع امید را با این اعتقاد مطرح کرد که امید مستلزم نیروی تخیل است و روابط حمایت­گرانه آن را تقویت می­ کند.
در دهه ۱۹۸۰ لوئی گوشتالک –روان­پزشک- ثابت کرد که بیماران سرطانی امیدوار بیش از بیماران سرطانی ناامید زندگی می­ کنند. در اواسط دهه ۱۹۸۰ بری سیگل با انتشار کتاب عشق، طب و معجزات، ضمن طرح موضوع امید، به نقل زندگی­ قهرمانانه بیماران سرطانی پرداخت.
در دهه ۱۹۹۰ اسنایدر- روان­شناس- ثابت کرد که دانشجویان امیدوار بهتر عمل می­ کنند و به طرز چشمگیری نمرات بالاتری می­گیرند. اریکسون تقریبا در همین زمان آخرین کتاب خود را به پایان رساند و همچون قبل به این موضوع اشاره کرد که اعتماد در روابط باعث ایجاد امید در کودکان می­ شود و مسن­ترها را به مقابله با ناامیدی وامی­دارد (سیولی و بیلر، ۲۰۱۰ ترجمه تقدیسی، ۱۳۹۱). با وجود ارزش امید در زندگی انسان­ها تا قبل از چارلز ریک اسنایدر- استاد روان­شناسی دانشگاه کانزاس (۲۰۰۶-۱۹۳۵)- کسی به طور جدی به مفهوم و ماهیت امید نگاه موشکافانه نداشته و کاربرد آن را در زندگی رواج نداده است، او که ملقب به سلطان امید است برای اولین بار نظریه­اش را دربارۀ امید مطرح کرد و آن را مرکب از” قدرت اراده"، “قدرت راهیابی"، “داشتن هدف” و “تشخیص موانع” دانست (اسنایدر، هریس و همکاران، ۱۹۹۱ به نقل از بهاری۱۳۹۰). اسنایدر(۲۰۰۰) در بیان چگونگی شکل­ گیری نظریه امید به انجام پژوهشی در اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ اشاره کرده است. او در این پژوهش دریافت که برخی شرکت­ کنندگان برای فاصله گرفتن از عواقب بد ناشی از اعمالشان و عده­ای برای دستیابی به اهداف مثبت زندگی­شان عذرخواهی می­ کنند و در این میان دستیابی به اهداف مثبت انگیزش بیشتری را ایجاد می­ کند. او در پژوهش دیگری از مردم درباره افکارشان در طول یک روز می­پرسید و با یادداشت­برداری و تحلیل پاسخ آن­ها به این نتیجه رسید که بیشترین افکار شرکت­ کنندگان در طول روز به چگونگی دست­یابی به اهداف دلخواهشان اختصاص دارد. اسنایدر در تحقیقات خود به این نتیجه رسید که بخشی از تفکر معطوف به هدف، مربوط به مسیرهای ممکن برای دستیابی به اهداف مطلوب است که او آنها را “تفکر رهیاب” نامید. به علاوه انسان­ها در مورد اراده و توانایی خود برای استفاده از مسیرها در جهت رسیدن به اهداف نیز فکر می­ کنند. این مؤلفه انگیزشی “پایوری” یا “عامل” نام گرفت. وقتی افراد افکار مربوط به پیگیری اهدافشان را توصیف می­کردند، اسنایدر متوجه جابه­جا شدن پی­در­پی تفکر رهیاب و عامل شد. تعامل تفکر رهیاب و عامل منجر به تداوم تفکر منتهی به هدف یا امید می­ شود (اسنایدر،۲۰۰۰). در سال ۱۹۹۱ اسنایدر و همکارانش دو تعریف مشخص از امید ارائه دادند، یکی از تعاریف امید این­گونه بیان شد: حالت انگیزشی مثبتی که مبتنی برحس ناشی از تعامل تفکر عامل (انرژی معطوف به هدف) و مسیرها (برنامه­ ریزی برای دستیابی به هدف) است (اسنایدر، ایروینگ و اندرسون، ۱۹۹۱ به نقل از اسنایدر، ۲۰۰۰). تعریف دوم امید را مجموعه ­ای شناختی توصیف می­کرد که برمبنای حس متقابل تفکر عامل (تصمیم هدفمند) و مسیرها (برنامه­ ریزی برای دستیابی به هدف) شکل می­گیرد (اسنایدر، هریس و همکاران، ۱۹۹۱ به نقل از اسنایدر، ۲۰۰۰).
نظریۀ اسنایدر در مورد فرایند تجربه کردن امید در یک وضعیت خاص بیانگر آن است که در هر موقعیتی که هدف ارزشمند دنبال می­ شود، رفتار هدفمند و امیدبخش به وسیله تعامل موارد زیر تعیین می­ شود: