تحتانی

۰

۹۱٫۸۶ b

۱۱٫۴۰ e

۸٫۹۵ cde

۱۵٫۹۲ a

۵٫۳۶ b

۰٫۶۷ b

۱۰۰۰

۹۹٫۰۳ a

۹٫۱۳ ef

۶٫۶۶ ef

۱۱٫۲۷ b

۵٫۷۵ b

۰٫۶۱ b

۲۰۰۰

۹۹٫۲۳ a

۲۴٫۳۳ b

۱۰٫۴۱ cd

۴٫۶۴ cd

۱٫۷۲ def

۰٫۳۳ c

۴۰۰۰

۹۸٫۰۰ a

۲۷٫۲۷ a

۱۶٫۸۰ a

۱۵٫۰۰ a

۶٫۹۹ a

۱٫۲۵ a

*در هر ستون حداقل یک حرف مشابه نشان دهنده عدم اختلاف معنی‌دار در سطح ۵ درصد بر اساس آزمون دانکن می‌باشد.

۴-۱-۲- تعداد ریشه

در رابطه با صفت تعداد ریشه نیز نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‎ها نشان داد که تاثیر موقعیت قلمه، غلظت هورمون و اثر متقابل آنها در سطح احتمال ۱ درصد معنی‎دار بود (جدول ۴-۱). مقایسه میانگین تعداد ریشه حاصل از قلمه‎های شاه‎پسند تحت تاثیر موقعیت قلمه نشان داد که بیشترین و کمترین تعداد ریشه به ترتیب در قلمه‎های تحتانی و انتهایی با مقادیر ۰۳/۱۸ و ۹۵/۱۲ مشاهده گردید (شکل۴-۲-A). با افزایش غلظت هورمون‎ IBA تعداد ریشه نیز افزایش یافت به طوری که کمترین تعداد ریشه در تیمار شاهد (۲۷/۸) و بیشترین آن در غلظت‎های ۲۰۰۰ و ۴۰۰۰ پی‎پی‎ام (۵۵/۲۱ و ۹۹/۲۰) مشاهده شد (شکل۴-۲-B). مقایسه میانگین اثر متقابل موقعیت قلمه و غلظت هورمون نشان داد که در هر سه موقعیت قلمه، با افزایش غلظت هورمون IBA، میزان این صفت نیز افزایش نشان داد، به طوری که بیشترین تعداد ریشه در قلمه تحتانی و غلظت ۴۰۰۰ پی‎پی‎ام (۲۷/۲۷) و کمترین آن در قلمه انتهایی و غلظت صفر هورمون IBA (21/5) به دست آمد (جدول ۴-۲). سینگ (۱۹۹۲) نشان داد که در قلمه‎های چوب نیمه‎سخت شیشه‎شور با افزایش میزان IBA از ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ میلی‎گرم در لیتر درصد ریشه‎زایی و تعداد ریشه در هر قلمه افزایش یافت. گوپتا (۱۹۸۹) نیز نشان داد که تیمار قلمه‎های ختمی چینی با غلظت ۴۰۰۰ میلی‎گرم در لیتر IBA منجر به بیشترین درصد ریشه‎زایی قلمه‎ها شد. به روشنی پذیرفته شده است که کاربرد اکسین‎های طبیعی یا مصنوعی لازمه آغازش ریشه‎های نابجا در قلمه‎های ساقه است و تقسیم اولین یاخته‎های آغازنده ریشه به وجود اکسین بستگی دارد. اکسین به همراه ریزوکالین در آغازش و تمایزیابی ریشه نقش مهمی دارد. اکسین باعث جا به جایی و انتقال ریزوکالین‎های متحرک به ناحیه ریشه‎زایی و فعال شدن آنها در این نواحی می‎گردد (Hartman et al., 1997).

A
B
شکل ۴-۲- مقایسه میانگین مربوط به اثر موقعیت قلمه (A) و غلظت IBA (پی‎پی‎ام) (B) بر تعداد ریشه شاه‎پسند(در هر قلمه)
حداقل یک حرف مشابه نشان دهنده عدم اختلاف معنی‌دار در سطح ۵ درصد بر اساس آزمون دانکن می‌باشد.

۴-۱-۳- طول متوسط ریشه

نتایج حاصل از تجزیه واریانس مربوط به صفت طول ریشه نشان داد که اثر غلظت هورمون و اثر متقابل موقعیت قلمه و غلظت هورمون در سطح احتمال ۱ درصد معنی‎دار بودند در حالی که موقعیت قلمه فاقد اثر معنی‎داری بر این صفت بود (جدول ۴-۱). مقایسه میانگین صفت طول ریشه نشان داد که این صفت در قلمه‎های انتهایی، میانی و تحتانی تفاوت معنی‎داری نداشت (شکل۴-۳-A). با افزایش غلظت هورمون‎ IBA طول ریشه نیز افزایش نشان داد به طوری که کمترین طول ریشه در غلظت‎های ۰ و ۱۰۰۰ پی‎پی‎ام (۸۰/۶ و ۶۶/۷ سانتی‎متر) و بیشترین آن در غلظت‎های ۴۰۰۰ و ۲۰۰۰ پی‎پی‎ام (۲۳/۱۴ و ۷۲/۱۳ سانتی‎متر) حاصل شد (شکل۴-۳-B). اثر متقابل موقعیت قلمه و غلظت هورمون نشان داد که با افزایش غلظت هورمون طول ریشه در هر سه موقعیت قلمه افزایش یافت، این روند افزایش در قلمه‎های مختلف متفاوت بود. در این راستا بیشترین و کمترین طول ریشه (۸/۱۶ و ۸۶/۴ سانتی‎متر) به ترتیب از قلمه تحتانی و غلظت ۴۰۰۰ پی‎پی‎ام و قلمه انتهایی در غلظت صفر IBA بدست آمد (جدول۴-۲). به نظر می‎رسد توانایی بالاتر ریشه‎زایی در قلمه‎های تحتانی به دلیل تجمع بیشتر مواد غذایی ذخیره‎ای به صورت میزان کل قند‎ها و یا به دلیل تجمع اکسین طبیعی یا دیگر عوامل تسریع کننده ریشه‎زایی در بخش‎های تحتانی ساقه همراه با سطوح نسبتاً کم مواد جلوگیری کننده از ریشه‎زایی در آنها باشد (Al-Saqri and Alderson, 1996). همچنین مشخص شده است که تعداد آغازه‎های ریشه از قبل تشکیل شده در ساقه‎های چوبی برخی گونه‎ها از قسمت تحتانی ساقه رو به سمت بالا به طرف بخش انتهایی کاهش می‎یابد (Haissing, 1972). بنابراین ظرفیت ریشه‎زایی بخش‎های تحتانی چنین شاخساره‎هایی به طور قابل ملاحظه‎ای بیشتر از بخش‎های انتهایی خواهد بود. قلمه‎های انتهایی اغلب به صورت قلمه‎های چوب نرم و یا چوب نیمه سخت می‎باشند که دارای جوانه انتهایی و برگ‎های جوان هستند که در این قلمه‎ها مواد تسریع کننده ریشه‎زایی می‎تواند تولید شود. هر چند این ترکیبات در غلظت‎های بالا نقش بازدارندگی دارند (Leakey and Coutts, 1989).