منابع……………………………………………………………………………………………………………………….۱۰۴
مقدمه
مطبوعات یکی از پدیده‌های ارتباطی گسترده در عصر ارتباطات است که البته عمری طولانیتر از سایر فناوری‌های ارتباطی دارد. مطبوعات محصول دنیای مدرن است و از زمان شکل‌گیری و انتشار در اغلب جوامع کموبیش نقشی سازنده در فرایند تحولات و رخدادهای جوامع داشته‌اند. انعکاس، انتشار و تجزیه و تحلیل اخبار و رویدادها توسط مطبوعات و آگاه ساختن اذهان عمومی، بعضاً روشنگر زوایای ناپیدا و کم پیدای حقایق اجتماعی و خود منشأ تحولاتی عظیم و چشمگیر در جوامع بشری بوده‌است.
مطبوعات به دلیل کارکردها و تأثیرگذاری‌های فراوانی که در حوزه‌های مختلف فرهنگ، اخلاق، سیاست و غیر آن دارد، از جایگاهی ویژه در میان وسایل ارتباط جمعی برخوردار است. از مشکلات و چالش‌های جامعه امروز ما، فقدان الگویی جامع و مناسب برای مطبوعات و رسانه‌هایی است که با اهداف و مبانی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی منطبق باشد. در این چارچوب، آسیب‌شناسی وضعیت موجود و برنامه ریزی برای تقویت آنچه از آن به عنوان رسالت مطبوعات یاد شده ضروری به نظر میرسد. کارکرد و نقش رسانه‌ها در دنیای امروز موضوع ناشناخته‌ای نیست؛ اما مقصود از رسالت در این عرصه، چیزی متفاوت از کارکرد و وظیفه است و آن احساس تعهدی است که مطبوعات و گردانندگان آن‌ها نسبت به ارائه یا عدم ارائه اطلاعات و اخبار باید داشته باشند. رسالت را می‌توان روح حاکم بر فعالیت‌های حرفه‌ای و التزام درونی و عملی به دنبال کردن هدف یا اهداف خاصی در ضمن انجام وظایف ذاتی دانست. تعهد مطبوعات و به طور کلی رسانه در برابر دین و یا دینی کردن رسانه‌ها نیز از همین مقوله شمرده می‌شود.^[۱]

بر این اساس و با توجه به نگاه خاصی که به کارکردها و وظایف مطبوعات در کشور ما وجود دارد؛ در این تحقیق سعی بر آن داریم که با توجه به قواعد شرع مقدس اسلام و فقه شیعه و نیز اصول قانون اساسی، به سوالات ذیل پاسخ دهیم.
سوال اصلی:
با توجه به نوع نظام سیاسی حاکم بر جمهوری اسلامی ایران آیا در مقابل حقوق وآزادیهای مطبوعات، میتوان برای آنها وظایف و تکالیفی (رسالت) را نیز برشمرد؟
سوالات فرعی:
۱) آیا رسالتهای مندرج در قانون مطبوعات، آموزههای فقهی و اصول قانون اساسی را تامین مینماید؟
۲) آیا ضرورتی برای درج رسالت مطبوعات در قوانین جاری علاوه بر اخلاق حرفهای روزنامهنگاری وجود دارد؟
در پاسخ به سوالات فوق فرضیاتی به شرح ذیل در نظر گرفتهایم:
فرضیه اصلی:
با توجه به نوع نظام سیاسی حاکم بر جمهوری اسلامی ایران میتوان گفت: مطبوعات در مقابل حقوق و آزادیها دارای رسالتهایی هستند.
فرضیات فرعی:
۱) رسالت مطبوعات مندرج در قانون مطبوعات، تا حدود زیادی منطبق با اصول قانون اساسی و فقه اسلامی میباشد.
۲) در جهت عینیتیابی رسالت مطبوعات و ضمانت اجرا یافتن، درج آن در قوانین موضوعه ضرورت دارد.
ساختار پژوهش:
این پایان‌نامه در راستای تبیین مفهوم رسالت مطبوعات و اهمیت آن در سه فصل تدوین شده است در فصل اول سعی نمودیم کلیات، تعریف و تاریخچه‌ای از مطبوعات را بررسی نماییم. در فصل دوم وظایف، تکالیف مطبوعات، جایگاه و مبانی آزادی آن همچنین تا حدودی به جرایم مطبوعاتی پرداخته شده است. فصل سوم این تحقیق مربوط به مسئولیت‌های احصا شده در قوانین مطبوعاتی و تشخیص نوع مسئولیت تعیین مسئول در زیان‌های مطبوعاتی است. مطبوعاتی که به عنوان چشم جامعه و افکار عمومی و اجتماع عمل می‌کند.
فصل ۱
کلیات

1. 1. تعریف لغوی مطبوعات

در فرهنگ‌های لغت، واژه مطبوعات در دو معنای عام و خاص به کار رفته است دکتر محمد معین مطبوعات و واژه‌های هم خانواده با آن را چنین تعریف می‌کند: «مطبوعات، جمع مطبوع، مطبوعه، نوشته‌های چاپی، روزنامه، مجلات مطبوعاتی، منسوب به مطبوعات، طبع شده، چاپ شده، مطبعه: چاپخانه» ^[۲] در این تعریف مطبوعات با توجه به ریشه لغوی آن به معنای هر چیزی که به زیور چاپ آراسته شود به کار رفته است در این معنای عام مطبوعات یعنی چاپ شده‌ها شامل کتاب، روزنامه، مجله، اعلامیه، اوراق تبلیغی می‌گردد و بنابراین خصیصه اصلی مطبوعات در معنای عام چاپی بودن خواهد بود. مطبوعات در مفهوم خاص و در معنای مصطلح امروزی به معنای کاغذ اخبار یا روزنامه، نشریه با خصوصیات چاپ ادواری و نام ثابت به کار می‌رود. در فرهنگ فارسی عمید روزنامه‌نگاران به عنوان تهیه‌کنندگان مطالب قابل نشر در روزنامه تلقی می‌شوند.^[۳]
شناخت دقیق مفهوم مطبوعات در لغت، علم حقوق و بررسی وضعیت آن‌ها در قوانین بین‌الملل در تکمیل روند حمایت از مطبوعات و الزام به پاسخ‌گویی آن‌ها موثر است.

1. 1. تعریف اصطلاحی مطبوعات در علم حقوق

ماده اول قانون مطبوعات ضمن ارائه زمینه‌هایی که قلمرو مجاز فعالیت آن‌ها می‌باشد به تعریف نشریات پرداخته است. در کتب حقوقی موجود نویسندگان با الهام از رویکرد قانون آزادی مطبوعات فرانسه صرفاً از آزادی بیان و آزادی مطبوعات تعریف به عمل آورده‌اند نه از حقوق مطبوعات^[۴]. با جمع‌بندی آراء و قوانین موجود به این شرح می‌توان تعریفی از مطبوعات و حقوق مطبوعات ارائه نمود: «از لحاظ حقوقی مطبوعات نوشته‌هایی هستند که در فواصل معین منتشر شده و ملزم به رعایت قانون مطبوعات، ضمن رعایت مقررات عمومی به منظور جلوگیری از مسئولیت مدنی و کیفری می‌باشند.» و حقوق مطبوعات «حق دستیابی صحیح مطبوعات به اخبار و اطلاعات و انتشار قانونی آن‌ها و حق انتقاد و اظهارنظر صحیح و تلاش در اظهار واقعیت به نحو مطلوب می‌باشد. به همین دلیل ارتباط زیادی بین حقوق و تکالیف مطبوعات وجود دارد».

1. 1. مطبوعات در قوانین بین‌الملل

توجه به مطبوعات در حقوق بین‌المللی بیشتر به منظور حفظ امنیت روزنامه‌نگاران و حفظ امنیت و حفظ اسرار کشورهایی است که سوژه‌ی خبری واقع می‌شوند و این به دلیل رعایت نظم بین‌المللی است. از این رو گفته می‌شود قوانین بین‌المللی از مطبوعات حمایت می‌کند نه اینکه درصدد ترسیم نظام مسئولیت و پاسخگویی برای آن‌ها باشد. مطبوعات در حقوق بین‌الملل آیینه تمام‌نمای عملکرد حکومت از بعد حقوق عمومی و حقوق بین‌الملل عمومی است. با گسترش ارتباط حقوق کشورها، تکامل در دایره مسئولیت مدنی، مسئولیت جزایی، لزوم رعایت حقوق مطبوعات از محدوده مرزهای یک کشور فراتر رفته و جنبه بین‌المللی گرفته است. از جمله این تکامل در عرصه قوانین مطبوعات می‌باشد. قوانین، قراردادها و کنوانسیون‌های مربوطه از قبیل قوانین یونسکو، یونیسف و قوانین حمایت از کودک، ساختار و محتوای رسانه‌ها و مطبوعات در عرصه بین‌الملل را تعیین می‌کنند. در صورت عدم رعایت قواعد مزبور مسئولیت آن‌ها در حقوق بین‌الملل فراهم می‌شود. مفهوم مطبوعات در قوانین بین‌المللی از قبیل قانون حقوق بشر اروپایی، قانون میثاق حقوق مدنی و سیاسی، قرارداد تضمین امنیت خبرنگاران به این طریق عنوان شده که مطبوعات ملزم به رعایت حقوق اساسی اشخاص باشد و رعایت حقوق معنوی دیگران توسط مطبوعات، حفظ حریم خصوصی اشخاصی و جلوگیری از هتک حیثیت آن‌ها طبق قوانین بین‌المللی، فراهم نمودن شرایط مناسب به منظور امنیت خبرنگاران و جلوگیری از تجاوز آن‌ها به مسایل محرمانه کشورهاست که در حفظ صلح و امنیت جهانی موثر می‌باشد و از دیگر شرایط مقرر در اسناد بین‌المللی است که در شناخت جایگاه مطبوعات در این عرصه مفید است.

1. 1. مطبوعات از نظر معاهدات بین‌المللی

در کنوانسیون‌های مربوط به مطبوعات، ضمن توجه به حقوق بین‌الملل، منافع کشورهای طرف این معاهدات نیز مورد توجه است. در کنوانسیون‌های مزبور مفهوم مطبوعات به منظور رعایت نزاکت بین‌المللی و احترام به حقوق کشورها تغییر می‌کند. در مواردی که بی‌احترامی به رؤسای کشورهای خارجی یا توهین به مأموران سیاسی توسط مطبوعات صورت گیرد. به موجب قانون ۱۶ مارس ۱۸۹۳ فرانسه برای مطبوعات در این رابطه مسئولیت ایجاد می‌شود. در مواردی که توسط مطبوعات به حقوق مالکیت معنوی و حق کپی رایت روزنامه‌های کشورهای طرف این قرارداد تجاوز می‌شود باید به قواعد بین‌المللی و کنوانسیون‌های موجود یا قوانین کشور مقابل در رفع تعارض قانون حاکم مراجعه نمود. از طرف دیگر حمایت‌ها و مسئولیت‌های بین‌المللی مطبوعات توسط قوانین بین‌المللی در اعلامیه پیشرفت و توسعه اجتماعی، قطع‌نامه شماره (۳۴) مورخ ۱۹۶۹ مجمع عمومی سازمان ملل دیده می‌شود که در ماده ۵ آن مفهوم واقعی مطبوعات را که مستلزم استفاده کامل از منابع انسانی در موارد زیر می‌باشد را مشخص می کند:
الف. تشویق به ابتکار خلاق تحت افکار عمومی باز.
ب. پخش اطلاعات ملی و بین‌المللی برای آگاه کردن افراد از تحولات جامعه.
اعلامیه رسانه‌های ارتباط جمعی و حقوق بشر قطعنامه ۴۲۸ مشورتی شورای اروپا مصوب ۱۹۷۰ نوعی دیگر از اثر حمایت و برخورد بین‌المللی با مطبوعات است.^[۵] در این قطعنامه‌ها، با تلاش در حفظ حقوق مطبوعات، درصدد حمایت بین‌المللی از آن‌ها بوده‌اند و صرف‌نظر از امکان مسئولیت آن‌ها در عرصه داخلی در منظر بین‌الملل، قدرتی در حد تصدی دولت برای مطبوعات قایل شده‌اند. ولی اختلافات زیادی بین برخورد حکومت‌ها و قدرت‌های داخلی با مطبوعات است. براین اساس که ضرورت و الزامی در رعایت مقررات بین‌الملل توسط حکومت‌ها که نزاکت‌ بین‌الملل احترام به این مقررات را تضمین می‌کند وجود ندارد. حکومت‌ها می‌توانند برخوردهایی متفاوت، با مسئولیت مطبوعات داشته، محدوده عملکرد آن را تضمین نموده، کم و یا زیاد کنند.
۱-۵ جایگاه مطبوعات در نظام اسلامی
با توجه به تأثیرگذاری رسانه استفاده مطلوب و به‌کارگیری آن در خدمت اهداف و مقاصد جمهوری اسلامی ایران امروزه بیش از پیش احساس می‌شود. ارزش و اهمیتی که در متون دینی ما برای تعلیم و آگاهی‌بخشی دیده می‌شود در هیچ فرهنگ و مکتب دیگری نمی‌توان یافت. تأثیر متقابل رسانه و دین از دغدغه‌های روزگار ماست. از سویی رسانه‌ها تأثیری عمیق و گسترده بر دین و اخلاق جامعه باقی می‌گذارند و از سویی دیگر مجبورند در کارکردهای ذاتی خویش آموزه‌ها و خطوط قرمز دینی را مراعات کنند. این واقعیتی است که در جهان شاهد آنیم و درعین‌حال مخالفانی نیز دارد. کسانی هستند که نه تنها کارکرد دینی و ارزش‌گرا را نافی فلسفه وجودی این پدیده نو ظهور می‌دانند که آن را ناقض حقوق اولیه بشر تلقی می‌کنند؛ همان‌گونه که کسان دیگری رسانه را به عنوان موضوعی نو پیدا، خارج از قلمرو احکام و دستورات دینی می‌دانند و به این ترتیب منکر تعامل دین و رسانه هستند. حقوق نمی‌تواند در برابر این واقعیت‌ها بی‌تفاوت و نظارهگر باشد و از این رو، چه در حوزه داخلی و چه در حوزه حقوق بین‌الملل، تلاش‌هایی برای تبیین رابطه دین و رسانه صورت گرفته است. بی‌تردید برای تحقق جایگاه مطبوعات پیش‌شرط‌هایی وجود دارد که متأسفانه در میان وعده‌هایی که معمولاً جنبه مادی دارند، به دست فراموشی سپرده می‌شوند.