۰٫۵۶۱

ماخذ: طرح جامع گرگان، ۱۳۸۹
۳-۷-۷- کاربری بهداشتی- درمانی
کاربری های درمانی یکی از کاربری های مهم و عناصر توزیعی در سلسله مراتب تقسیمات شهری است که با توجه به سطوح تقسیمات ابعاد و کارکردهای خاصی دارد.کاربری بهداشتی نیز شامل مواردی چون حمام عمومی، توالت عمومی و… می شود. البته با توجه به توسعه های اتفاق افتاده و افزایش تسهیلات رفاهی واحدهای مسکونی نیاز به برخی از این کاربری ها در سطح شهر کم رنگ شده است.
کاربری درمانی در مقیاس محله که شامل درمانگاه ها،پایگاه های بهداشت، کلینیک و ساختمان پزشکان است با مساحت ۳۷۷۷۶ دارای سرانه ای معادل ۰٫۰۵۱ متر مربع است که از سرانه های استاندارد پایین تر است. این کاربری در مقیاس فرامحله ای با مساحت ۱۶۷۴۷۵مترمربع و سرانه ای معادل ۰٫۱۸۶ مترمربع شامل بیمارستان ها، مراکز تخصصی درمانی و کلینیکهای فوق تخصصی است. در مجموع کاربری درمانی با سرانه ای معادل ۰٫۲۳۷ مترمربع از سرانه های استاندارد پیشنهادی برای این کاربری در تمامی منابع ذکر شده کمتر است. شهر گرگان به عنوان مرکز استان گلستان مهمترین شهر منطقه محسوب می شود، در حال حاضر این شهر دارای ۷ بیمارستان مجهز می باشد.

جدول شماره(۳-۱۲) سرانه ی کاربری درمانی شهر گرگان

نوع مرکز

مساحت(مترمربع)

سرانه(نفر)

سرانه ی استاندارد

درمانی

محله

۳۷۷۷۶

۰٫۰۵۱

۱≥سرانه≤۲

فرامحله ای

۱۶۷۴۷۵

۰٫۱۸۶

ماخذ: طرح جامع گرگان، ۱۳۸۹
۳-۷-۸- کارکرد اداری
هر چند در سالهای گذشته شهر گرگان به عنوان مهمترین شهر منطقه شرق استان مازندران و با توجه به فاصله ای که با مرکز استان(شهر ساری) داشت، نقش و عملکرد برخی از ادارات را در سطح اداره کل و تقریباً مستقل از مرکز استان دارا بود. ولی از زمانی که این شهر به عنوان مرکز استان گلستان فعالیت خود را آغاز کرده سایر سازمان ها و اداراتی که در مراکز استان ها استقرار می یابند را در خود جای داده و نقش و عملکرد مرکز استان را دارا شده است.
کاربری نظامی- انتظامی با سرانه ای بالغ بر ۱٫۲۷۴ متر مربع در مقایسه با استانداردهای موجود بیانگر کفایت نسبی این کارکرد در سطح شهر است، باز هم لازم به توضیح است پادگان نظامی شهر گرگان (لشگر ۳۰ پیاده) خود به تنهایی ۳۴۶۱۰۶ مترمربع مساحت دارا است که سبب افزایش چشمگیر سرانه این کاربری شده است.
جدول شماره(۳-۱۳) سرانه ی کاربری اداری- انتظامی شهر گرگان

کاربری

مساحت(مترمربع)

سرانه(نفر)

اداری و انتظامی

اداری

۹۳۰۵۳۰

۳٫۰۶۴

ادراک دیداری یک مجموعه آگاهی است. یادگیرندگان معنی را از آن­چه که می­بینند بر اساس تفسیر شخص­شان استنتاج می­ کنند. برمبنای این نظریه، نگاره­های گرافیکی به دلیل ویژگی فضایی-دیداری از متن مؤثرتر هستند و پردازش آن­ها بارشناختی کمتری را به حافظه فعال تحمیل می­ کند.
طراحی نگاره­های گرافیکی کارآمد در متن کتاب های درسی، در هر دو بعد طراحی عناصر و نشان دادن روابط میان آن­ها ادراک اطلاعات را از متن ساده تر می­سازد (رابینسون و کپور^[۱۰۴]ا، ۱۹۹۵). قراردادهای به کاربرده شده به منظور طراحی نگاره­های دیداری در بسیاری از ابعاد با قوانین زبانی و سایر قراردادهای موجود در زندگی بشری هماهنگی است. برای مثال در گرافیک برای نشان دادن عناصر به صورت یک گروه از اصل مجاورت استفاده می شود.بر مبنای این اصل، عناصری که از نظر فضایی در کنار هم قرار می­گیرند به صورت اجزای یک گروه دیده می­شوند. در زبان نیز نزدیکی بین واژه ­ها، پاراگراف ها را شکل می­هد.هم­چنین برخی قوانین وضع شده در زمینه طراحی گرافیک نشأت گرفته از زندگی واقعی انسان­ها می­باشد. برای نمونه، در گذشته افراد از تیرها (پیکان­ها ) برای شکار استفاده می­کردند. حال در گرافیک از پیکان برای بیان حرکت و هدایت به جلو در زمان و فضا استفاده می­ شود.

طراحی کتاب های درسی و نظریه ادراک دیداری
بهره­ گیری از قوانین ادراک دیداری در طراحی کتاب های درسی از اهمیت زیادی برخوردار است. در طراحی این کتاب­ها طراح باید در انتخاب نگاره­ها، تصویرها و آرایش صفحه نهایت دقت را به خرج دهد. نگاره­ها و تصویرها باید بر مبنای اهداف آموزشی و مواد محتوایی طراحی و ارائه شوند. بر مبنای نظریه ادراک دیداری طراحی مؤثر کتاب­های درسی مزایای زیر را در بر دارد:

• • با بهره­ گیری از قوانین تأکید و جلب توجه، طراحان می­توانند توجه مخاطب را به جنبه­ های خاصی از عناصر موجود در صفحه و یا تصویر جلب کنند. تأکید در طراحی صفحه باید با توجه به هدف­های محتوایی و عناصر گرافیکی صورت گیرد. استفاده از سایه روشن، رنگ­های مکمل، اختلاف اندازه و کادر می­تواندبرای تأکید مورد استفاده قرار گیرد. پترسون (۱۹۹۶) معتقد است اگر تأکید به درستی صورت گیرد، خواننده می تواند آن­چه را که طراح قصد کرده در صفحه و یا تصویر ببیند.

• • استفاده از متن در جریان حل مسأله نیازمند این است که مخاطب کل متن را برای یافتن مواد مرتبط جستجو کند و سپس قطعه­های محتوایی مرتبط را در حافظه فعال خود ذخیره نمایند. این فرایند بار سنگینی را بر حافظه تحمیل می­ کند و گاهی باعث می­ شود بخشی از اطلاعات به دلیل ظرفیت محدود حافظه فعال از دست برود و یا جایگزین شود. بهره­ گیری از نگاره­های دیداری باعث می­ شود اطلاعات به صورت فضایی سازمان­دهی شوند.این امر به مخاطب کمک می­ کند بتواند اطلاعات را به آسانی مکان­ یابی کند.همه داده ­ها را در حافظه فعال خود ذخیره کند، زیرا داده ­های ضروری همیشه در نگاره­ها قابل دسترس بوده و به آسانی قابل فهم است(لارکین و سیمون، ۱۹۸۷).

• • با بهره گرفتن از نگاره­های گرافیکی نسبت به متن، مخاطبان قادرند استنباط­های سریعی از اطلاعات داشته باشند. برای مثال، بینندگان می توانندقضاوت­های آسان و سریعی ازتفاوت­ها براساس اندازه نسبی عناصر و رنگ­ها در نگاره­های گرافیکی نظیر دیاگرام­ها، چارت­ها، نمودارها و نقشه­ها داشته باشند. نگاره­های گرافیکی یادگیرندگان را قادر می­سازند قطعه­های مختلف اطلاعات را به آسانی مکان­ یابی کنند.هم­چنین آن­ها تفکر در زمان حل مسأله را از طریق کاهش حجم بارشناختی در حافظه فعال پشتیبانی می­ کنند (لارکین و سیمون^[۱۰۵]، ۱۹۸۷).

• • نگاره­های گرافیکی از طریق فراخوانی دانش مرتبط، حل مساله را تسهیل می کنند. آن­ها می توانند به عنوان یادیار عمل کرده و ادراک مستقیم اطلاعات را بدون پردازش عمیق امکان­ پذیر سازند. ساختار فضایی نگاره­ها مقایسه میان عناصرشان را تسهیل می­ کند و به دانشجویان در درک آسان­تر روابط بین مفاهیم به منظور حل مسأله کمک می­نماید (نرینان و دیگران^[۱۰۶], ۱۹۹۵).

وین وهمکاران^[۱۰۷] (۱۹۹۱) دریافتند دیاگرام­های درختی به افراد جهت استنتاج روابط میان مفاهیم کمک می­ کند.آن­ها از چند دانشجو خواستند که با بهره گرفتن از دیاگرام­های درختی و فهرست­های بیانی به حل مسأله بپردازند. وین و همکاران دریافتند بهره­ گیری از دیاگرام­های درختی به طور معنی­داری نیاز به جستجو را جهت حل مسأله کاهش می­دهد. رابینون و اسکین^[۱۰۸] (۱۹۹۶) نیز در پژوهشی مشابه به دو گروه از دانش ­آموزان، متن­های طرح ریزی شده و ماتریس با محتوای یکسان دادند. دانش­آموزانی که از ماتریس استفاده کردند توانستند با سرعت بیشتری اطلاعات را مقایسه و روابط میان آن­ها را به منظور حل مسأله دریابند.

• • سازمان­­دهنده­های گرافیکی^[۱۰۹]، نسبت به متن در ساخت استنتاج­های پیشرفته و یکپارچه­سازی اطلاعات توسط خواننده مؤثرتر عمل می­ کنند. سازمان­­دهنده­های گرافیکی از سازمان­دهنده­های پیشرفته^[۱۱۰] آزوبل^[۱۱۱] (۱۹۶۳) نشأت گرفته­اند. این اصطلاح برای انواع نگاره­ها نظیر دیاگرام­های درختی، ماتریس­ها و نقشه­های مفهئومی به کار برده می­ شود (نواک^[۱۱۲]، ۱۹۹۶)نقشه­های مفهومی و دیاگرام­های درختی تنها روابط سلسله مراتبی مفاهیم را نشان می­ دهند در حالی که برخی دیگر نظیر ماتریس­ها روابط سلسه مراتبی^[۱۱۳] و هم­سنج^[۱۱۴] هر دو را به نمایش در می­آورند.

برای بررسی تأثیر سازمان­­دهنده­های گرافیکی بر یادگیری گرافیکی بر یادگیری دانشجویان ، پژوهشی برنامه­ ریزی و اجرا شد. در این پژوهش در متن درس روانشناسی از ماتریس استفاده شد. یک گروه از دانشجویان، کتاب حاوی متون طرح­ریزی شده(به عنوان گروه گواه) و گروه دیگر کتاب­های درسی شامل متن و سازمان­­دهنده­های گرافیکی (به عنوان گروه آزمایش) دریافت کردند. یادگیری دو گروه از طریق آزمون­های ترجمه سنجیده شد. نتایج نشان داد بهره­ گیری از سازمان­­دهنده­های گرافیکی در متن کتاب درسی به درک خصوصیات مفاهیم (رابینسون و اسچری، ۱۹۹۴) و ترکیب مفاهیم (رابینسون و کیورا, ۱۹۹۵) جدیدکمک می­ کند.

• • نگاره­ها باید به گونه ­ای طراحی شوند که پردازش آسان باشد و به مخاطب اجازه دهند به سهولت روابط را درک کنند. ویگمن و همکاران^[۱۱۵] (۱۹۹۲) در بررسی خود نشان دادند نقشه های مفهومی که بر اساس اصول روان­شناسی گشتالت سازماندهی شده بودند از دیگر نقشه­های برای کمک به دانشجویان در یادگیری ارتباط بین مفاهیم مؤثرتر بودند. هم­چنین پژوهشگران در این مطالعه پیشنهاد کردند دانش بزرگ و پیچیده مانع عملکرد بهینه برخی دانشجویان می­ شود. نتایج این مطالعه با پژوهش اتکینسون و همکاران (۱۹۹۹) هماهنگ بود. آن­ها در پژوهش­ خود دریافتند ماتریس­هایی که اطلاعات مهم را در خوشه ­ها سازمان­دهی نمی­کنند، مزیتی بر متن­های طرح­ریزی شده ندارند و نمی ­توانند به دانشجویان در درک روابط بین مفاهیم مهم با یک نگاه اجمالی کمک کنند.

لوهر^[۱۱۶] (۲۰۰۳) سه اصل را در جهت طراحی مؤثر کتاب­های درسی پیشنهاد می کند. او مدل خود را بر اساس نظریه ادراک دیداری بنا نهاد و تأکید ویژه­ای بر نظریه گشتالت داشت.سه اصل لوهر به قرار زیر است:

1. 1. اصل شکل و زمینه^[۱۱۷]: بر مبنای این اصل در طراحی صفحه باید جنبه­ های مهم از زمینه برجسته­تر و آشکارباشد.

1. 1. اصل مرتبه­بندی^[۱۱۸]: باید اطلاعات با توجه به اهمیت و نقش­شان به صورت سلسله­مراتبی در کتاب ارائه شوند.

1. 1. اصول گشتالت: باید از اصول ادراک دیداری گشتالات برای کمک به یادگیرندگان در طراحی کتاب­های درسی استفاده نمود.

نظریه ادراک دیداری گشتالت
روان­شناسی گشتالت، نهضتی در روانشناسی تجربی^[۱۱۹] است که پیش از جنگ جهانی اول آغاز شد. در این نهضت بر اهمیت ادراک دیداری و حل مسأله تاکید ویژهای شد و حیطه­هایی نظیر تفکر، حافظه و ذات زیبایی شناسی مورد بررسی قرار گرفت. روان­شناسان پیشاهنگ گشتالت چهار دانشمند با نام­های ماکس ورتایمر^[۱۲۰]، ولفگنگ کهلر^[۱۲۱]، کرت کافکا^[۱۲۲] و کرت لوین^[۱۲۳] بوده ­اند که از میان آن­ها ورتایمر بنیان­گذار رسمی این نهضت به حساب می ­آید. «منظور از گشتالت (که یک اصطلاح ‌آلمانی است) ، شکل ، انگاره یا طرح است. اما این اصطلاح برای گشتالتی ها بیش از این معنا می دهد .  معنی گشتالت در روانشناسی گشتالت آن است که «کل^[۱۲۴] از اجزای تشکیل دهنده آن بیشتر است» . یعنی کل دارای خواص یا ویژگی هایی است که در اجزای تشکیل دهنده آن  یافت نمی شود.  و از خیلی جهات کل تعیین کننده خصوصیات اجزاء است» (سیف، ۱۳۸۳، ص۲۵۹).
نظریه گشتالت تاکید می­کرد که اشیا به عنوان الگوهای خوب سازمان­داده شده نسبت به اجزا مجزا از یکدیگر درک می­شوند.بر طبق این نظریه، وقتی چشم­هایمان را باز می­کنیم خرده­های کوچک بی نظمی را نمی­بینیم، در عوض، توجه ما به شکل­ها و الگوهای سازمان­یافته اشیا جلب می­ شود. کلّی که می­بینیم چیزی بیش­تر از خرده­های مجزای به هم چسبیده و ساخت یافته است(پدروز^[۱۲۵]، ۲۰۰۵).
نظریه گشتالت بیش از آن­که یک نظریه یادگیری باشدبه عنوان یک نظریه ادراک شناخته شده و بیشترین دستاوردهای علمی این نظریه در زمینه ادراک است. بنابر این نظریه، چگونگی ادراک ما از پدیده ­ها مبتنی بر چندین قانون یا اصل به نام قوانین ادراک دیداری^[۱۲۶] است.
دو قانون گروه­بندی^[۱۲۷] و تضاد شکل و زمینه ^[۱۲۸]از قوانین ادارک دیداری هستند که به منظور شناخت اهمیت، پیشرفت و روابط بین اطلاعات در یک زمینه دیداری مورد استفاده قرار می­گیرند. چشم­های مخاطب، میدان دید را جهت یافتن نقاط کانونی جست­و­جو می­ کند و بر مبنای سرنخ­های به دست­آمده، اطلاعات را به هم ربط می­دهد. دانش ­آموزان باتجربه به قراردادهای دیداری نظیر سرصفحه، عنوان­ها مکان­های بارز اطلاعات مهم جهت مرور اجمالی و سطحی­خوانی صفحه­های کتاب درسی متکی هستند. گروه­بندی و تضادشکل و زمینه ایشان را در جهت شنناخت اطلاعات مهم و درک روابط میان عناصر موجود در صفحه هدایت می­ کنند(بارنت^[۱۲۹]، ۲۰۰۵).
الف- گروه­بندی
نقطه کانونی نظریه گشتالت ایده­ گروه­بندی است. گروه­بندی به این نکته اشاره دارد که ما چگونه تمایل داریم عناصر درون میدان دید را به راه­های مختلفی تفسیر نماییم. گروه­بندی خلق پیوستگی دیداری با سازمان­دهی تصویرها در واحدهای مجزا است(کوستلیکو^[۱۳۰] رابرت، ۱۹۹۸). قوانین مربوط به گروه­بندی در زیر خلاصه شده ­اند:

1. 1. مجاورت^[۱۳۱]: طبق قانون مجاورت، «پدیده ­ها و اموری که نزدیک به هم قرار دارند به صورت یک کل یکپارچه در نظر گرفته می شوند و بهتر و ساده­تر درک می­گردند» (سیف، ۱۳۸۳، ص۲۶۵). در طراحی صفحه باید طراح بر روی نگاه مخاطب در یکپارچه­سازی نگاره­ها و عناصر گرافیکی متمرکز شود. مخاطب همیشه تمایل دارد عناصر دیداری را که در نزدیکی یکدیگر گرفته­اند به صورت یک واحد بنگرد ومعنی آن­ها را به یکدیگر ربط دهد.

قانون مجاورت علاوه بر زمینه ­های دیداری در مورد صداها نیز صدق می­ کند.رمز بین المللی مورس با بهره گرفتن از همین قانون درست شده است(شکل ۱۱-۲).
شکل۱۱-۲ قانون مجاورت
توضیح: در سمت راست نقاط به صورت ردیفی دیده می شوند زیرا فاصله افقی آن­ها از فاصله عمودی­شان کم­تر است، حال اگر فاصله عمودی را کم و فاصله افقی آن­ها را بیشتر کنیم مشاهده می شود که کم­کم نقاط از حالت ردیف به ستون تغییر حالت می­ دهند.(شکل سمت چپ)
بر مبنای اصل مجاورت، عنوان­ها، پاراگراف­ها، شکل­ها، جدول­ها و تمامی نگاره­های دیداری در صفحه باید در نزدیکی آن­ها نسبت به سایر عناصر قرار گیرد. عناصری که با هم از نظر معنایی در ارتباط هستندباید در صفحه نزدیکی هم باشند.
قرار دادن تصویرها در درون متن نیز از جمله نکاتی است که در برخی کتاب­های درسی به آن­ توجه نمی­شوند. برخی کتاب­ها تصویر­ها را در صفحه­هایی مجزا و به دور از پاراگراف­های مربوطه قرار می­ دهند که این امر سبب می­ شود مخاطب از مزیت بهره­ گیری هم­زمان از متن و تصویر به دور بماند.

1. 1. شباهت^[۱۳۲]: عناصری که از بعضی جنبه­ها به یکدیگر شباهت دارند و به صورت گروه­بندی دیده می­شوند و ذهن رابطه معنی­داری بین آن­ها ایجاد می­ کند (پدروز، ۲۰۰۵) گروه­بندی بر­­اساس شباهت بین عناصر بصری باعث می­ شود که مخاطب بتواند ارتباط­های موجد را به خوبی درک کند (شکل۱۲-۲).

شکل۱۲-۲ قانون مشابهت
توضیح: بر اساس قانون مشابهت ، دایره­ها تشکیل یک گروه را داده و همزمان بر اساس قانون مجاورت تداعی شکل مثلث بزرگ­تری را در ذهن ایجاد می­ کنند.
در طراحی کتاب­های درسی اصل مشابهت از اهمیت بسیار برخوردار است و باعث ایجاد هماهنگی و پیوستگی در سرتاسر کتاب می­ شود. استفاده از قلم­های مشابه در عنوان­ جدول­ها، نمودارها و سایر نگاره­های گرافیکی، عنوان عکس­ها و تصاویر می ­تواند باعث شود مخاطب به راحتی آن­ها را در صفحه شناسایی و با یکدیگر مرتبط سازد.
بر مبنای اصل مشابهت و مجاورت می­توان از سه نوع گروه­بندی در متن کتاب­های درسی سخن گفت:
الف- گروه­بندی مرتبه­ای^[۱۳۳]: در این نوع گروه­بندی عنوان­ها به ترتیب از اصلی به فرعی و تا متن اصلی سیری سلسله مراتبی دارند و اندازه آن­ها از بزرگ تا کوچک تغییر می­ کند، هم­چنین از نظر مکان قرار­گیری نیز می ­تواند تورفتگی­ نوعی سلسله مراتب را به وجود آورد. متن اصلی نسبت به عنوان­ها تورفته تر است و عنوان­های فرعی نیز از عنوان­های اصلی از تورفتگی بیش­تری برخوردارند.

ب) فرضیات فرعی

1. 1. مکان جغرافیایی کارگزاری در انتخاب مشتری موثر است.

1. 1. مکانیزه بودن خدمات کارگزاری در انتخاب مشتری موثر است.

1. 1. تعداد کارکنان و پرسنل کارگزاری در انتخاب مشتری موثر است.

1. 1. تعداد شعب کارگزاری در انتخاب مشتری موثر است.

1. 1. به نظر می‌رسد ساعات کار روزانه کارگزاری در انتخاب مشتری موثر است.

1. 1. میزان اعتبار دهی کارگزاری در انتخاب مشتری موثر است.

1. 1. شهرت و اعتبار قبلی کارگزاری در انتخاب مشتری موثر است.

1. 1. نیازهای مشتریان در انتخاب یک کارگزاری موثر است.

1. 1. نحوه برخورد کارکنان کارگزاری در انتخاب یک کارگزاری موثر است.

1. 1. سرعت عمل کارکنان کارگزاری در اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات در انتخاب یک کارگزاری موثر است.

1. 1. زیباسازی و تزئینات کارگزاری در انتخاب یک کارگزاری توسط مشتریان موثراست.

1. 1. خدمات رفاهی شعبه در انتخاب یک کارگزاری توسط مشتریان موثر است.

۱-۵ نتایج مورد انتظار پس از انجام تحقیق
کارگزاری‌ها باید با نیازهای گروه‌های مختلف مشتریان وضعیت بازار آشنا و نزدیک باشد تا بتواند در کوتاه‌ترین زمان عکس‌العمل لازم را در مورد پاسخگویی نسبت به ارضاء نیازهای مشتریان به عمل آورد. چرا که با ورود کارگزاری‌های جدید به عرصه فعالیت تأمین نیازهای مشتریان با مشکل مواجه خواهد شد. به طور کلی هدف محقق از انجام این تحقیق شناسایی مهم‌ترین عواملی است که بر اساس آن عوامل مشتریان یک کارگزاری را جهت استفاده از خدمات بورس کالای ایران انتخاب می‌کنند. دسترسی به هدف مذکور به‌نوبه خود باعث می‌شود کارگزاران در فرایند جذب مشتری سهم مناسبی را در این بازار کسب کنند و بازار را از حالت نامتعادل در جذب مشتری و فعالیت کارگزاران خارج گردانند و به تبع آن زمینه رقابتی در خدمات کارگزاران به وجود خواهد آمد و بورس کالای ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار مبادله کالاهای پایه‌ای کشور به گونه‌ای اثربخش‌تر به فعالیت خود ادامه خواهد داده و به اهداف خود نزدیک خواهد شد.
۱-۶ روش تحقیق
از نظر دسته بندی تحقیقات برچسب نحوه گردآوری داده‌ها (روش تحقیق)، این تحقیق را می‌توان تحقیق توصیفی دانست. تحقیق توصیفی^[۳] شامل روش‌هایی است که هدف آن توصیف کردن شرایط پدیده‌های مورد بررسی است. به عبارت دیگر این تحقیق وضع موجود را بررسی می‌کند و توصیف منظم و نظام‌دار وضعیت فعلی آن می‌پردازد و ویژگی‌ها و صفات آن را مطالعه و در صورت لزوم ارتباط بین متغیرها را بررسی می‌کند.^[۴]
۱-۶-۱ روش‌های جمع­آوری اطلاعات
برای گردآوری اطلاعات از دو روش کتابخانه‌ای و روش میدانی استفاده خواهد گردید. عمده بار تحقیق بر روی نظریاتی خواهد بود که از مصرف‌کنندگان خدمات کارگزاری‌های بورس کالای ایران دریافت خواهد شد که برای دریافت این نظرات از پرسشنامه‌هایی که به همین منظور طراحی و بین گروه‌های مصرف‌کننده توزیع خواهد شد بهره خواهیم برد. بنابراین برای جمع‌ آوری اطلاعات از روش‌های زیر استفاده خواهد شد.

۱- مطالعات نظری برای تدوین مباحث تئوریک پایان‌نامه شامل مطالعه کتب تخصصی، مقالات، مجلات و نشریات حرفه‌ای و تخصصی و وب سایت‌های مرتبط و موارد مشابه
۲- استفاده از پرسشنامه در روش میدانی برای بهره‌گیری از نظرات گروه‌های مصرف‌کننده خدمات کارگزاری‌های بورس کالای ایران
۱-۶-۲ قلمرو پژوهش
قلمرو این تحقیق موضوع بازاریابی کارگزاری‌های بورس کالای ایران است که در مورد شناسایی عوامل مؤثر بر انتخاب یک کارگزاری از کارگزاری‌های بورس کالای ایران از طریق گروه‌های مصرف‌کننده بحث خواهد شد.
۱-۶-۳ جامعه آماری
جامعه آماری مشتریان فعال در بورس کالای ایران می‌باشند است و به اختصار همان مشتریان کارگزاری نامیده می‌شود.
۱-۶-۴ نمونه آماری
از جامعه آماری به روش تصادفی طبقه‌ای اقدام به اخذ نمونه می‌کنیم. در فصل سوم به طور کامل به حجم محاسبه نمونه‌گیری اشاره خواهد شد.
۱-۶-۵ روش‌های نمونه گیری
نظر به اینکه در این تحقیق، جمعیت جامعه آماری دارای تعداد بسیار زیاد است و پرسش از تمام افراد جامعه پرهزینه، وقت­گیر و تقریباً غیرممکن است از روش نمونه‌گیری استفاده می­ شود. نمونه برداری تصادفی طبقه‌ای نتایج دقیق‌تری از نمونه‌برداری ساده به‌دست می‌دهند. روش‌های مورد نظر برای تجزیه‌وتحلیل اصلاحات و آزمون فرضیه‌ها در این تحقیق از آمار استنباطی و توصیفی استفاده می‌کنیم. آمار توصیفی خلاصه برخی اندازه‌گیری‌ها درخصوص نمونه را ارائه می‌دهند و آمار استنباطی به ما اجازه می‌دهد که درباره کل جمعیت آماری بر اساس نتایجی که از نمونه به‌دست آمده است قضاوت کنیم و به یک نتیجه کلی برسیم. نظر به اینکه در این تحقیق رابطه بین ساختار ارائه خدمات، کیفیت ارائه خدمات، فرهنگ مشتری‌گرایی کارگزاری‌ها و انتخاب یک کارگزاری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد و به دلیل مقیاس مورد استفاده در پرسشنامه، مقیاس لیکرت^[۵] است. در آزمون فرضیات نسبت‌های مربوط به نظرات موافق با گزینه‌های مختلف مورد آزمون قرار می‌گیرد. سطح تعیین شده برای رد یا قبول آزمون فرضیات، سطح ۹۵ درصد در نظر گرفته‌شده است.
۱-۷ تعریف مفاهیم و اصطلاحات
بورس کالا:
بورس کالا، بازاری متشکل و منسجم است که تعدادی زیادی از عرضه کنندگان، کالای خود را عرضه و کالای مربوطه پس از بررسی­های کارشناسی و قیمت­ گذاری توسط کارشناسان آن بازار، به خریداران عرضه می­ شود. در این بورس­ها معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پنبه، برنج، و…داد وستد می­ شود.(سایت بورس کالا)
کارگزار بورس:
کارگزاری‌های بورس کالا به‌عنوان یک شرکت خدماتی نقش رابط بین بورس کالا و خریدار یا فروشنده را ایفا می‌کنند به گونه‌ای که هر شخص حقیقی یا حقوقی با توجه به مقررات دروصورت داشتن شرایط مربوطه با مراجعه به یک کارگزاری عضو بورس کالای ایران، تقاضای خرید با فروش محصول خود را به‌کارگزاری می‌دهد و کارگزاری‌ کلیه کالاهای لازم جهت خرید با فروش تسویه و انتقال و صدور صورتحساب را انجام وکالت از مشتری در بورس کالا انجام می‌دهد. .(سایت بورس کالا)
بازاریابی خدمات کارگزاری‌های بورس کالای ایران:
شناسایی نیاز مشتریان و جلب رضایت آنان و از طرفی دیگر طراحی و ارائه خدمات باکیفیت مناسب و متنوع در چهارچوب قوانین و مقررات بورس کالای ایران جهت تأمین نیازهای مخالف آنان با توجه به عوامل آمیخته بازاریابی خدمات (P7).
خدمات کارگزاری‌های بورس :
شرکت‌های کارگزاری فعال در بازار سرمایه می­توانند با احراز برخی شرایط مجوزهای فعالیت در یک و یا چند بورس را به طور همزمان اخذ کرده و به ارائه خدمات به مشتریان بر اساس قوانین و مقررات بپردازند. خدماتی نظیر پذیرش سفارش مشتریان در بهابازارها، بازارهای خارج از بورس، پذیرش معاملات آتی کالا و اوراق بهادار و پذیرش درخواست های صدور و ابطال واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری انجام پذیرد. ضمناً اکثر شرکت‌های کارگزاری با ارائه خدماتی نظیر انجام معاملات اینترنتی و یا معاملات برخط بدون نیاز به حضور مشتریان در دفاتر خود به آن‌ها خدمات ارائه می‌نمایند.(سایت کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار)
ساختار:
از مجموعه عوامل مکان جغرافیایی، مکانیزه بودن، تعداد پرسنل، تعداد شعب، ساعات کار، میزان اعتبار دهی و شهرت و اعتبار قبلی کارگزاری (رزومه) یاد شده است.
فرهنگ مشتری‌گرایی:
از عوامل درک نیازهای مشتریان و نحوه برخورد کارکنان تحت عنوان فرهنگ مشتری‌گرایی یاد شده است.
کیفیت ارائه خدمات:
از سرعت عمل کارکنان در اطلاع‌رسانی، زیباسازی و تزئینات کارگزاری و خدمات رفاهی کارگزاری تحت عنوان کیفیت ارائه خدمات ذکر شده است.
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

حال این سؤال پیش می آید که آیا الگوهای مطرح شده در سبک زندگی غربی در جوامعی که زیست متفاوتی از غرب دارند نیز می تواند به عنوان الگو مطرح باشد؟ از آنجا که درتعریف ما از سبک زندگی، بینش و نگرش نیز جایگاه خاص و مخصوص به خود را داراست آیا جامعه ای که بیش از ماده به ماوراء ماده و بیش از عالم ظاهر به عالم غیب توجه دارد، آیا نباید شاخصه های ملموسی برای این سطح از سبک زندگی خود شناسایی کند؟ اصولا سبک زندگی در جامعه ای که ایمان به غیب در آن به وضوح نمایان است، به وسیله چه شاخصه هایی مطالعه پذیر و پس از آن مدیریت پذیر می باشد؟ اساساً هویت زندگی دینی چیست؟ و سبک زندگی برآمده از آن کدام است؟

برای یافتن پاسخی روشن به این پرسش ها می بایست فرایند به وجود آمدن سبک زندگی را شناخت. همانگونه که قبل از این دیدیم حس انتخاب گر انسان در میان انبوهی از گزینه های ریز و درشت انسان براساس میل درونی خود دست به اقدام می زند و این همان چیزی است که به آن سلیقه و یا حتی ذائقه می گویند.
سلیقه در زبان انگلیسی به معنای taste می باشد. واژه«Taste» که در زبان انگلیسی در اصل به معنی «مزه و طعم» و «قوه چشایی» بوده ،بعدها به معنای «میل، علاقه، اشتیاق، دوست داشتن ، لذت بردن و قدرت تشخیص» گسترش یافته است.(لغت نامه وبستر،۱۹۷۳و ۲۰۰۳؛لغت نامه آمریکن هریتیچ،۲۰۰۰).این معنا (مزه و طعم یا قوه چشایی) در واقع مترادف با معنای ذائقه در زبان فارسی می باشد اما در لغت نامه های دهخدا ، عمید و معین در ذیل واژه سلیقه، اینگونه آمده است: سرشت، طبیعت، طبع، نهاد، خصلت و ذوق . فرهنگ عمید سلیقه را ذوق برای انتخاب یا ترجیح چیزی تعریف کرده است که با معنای جدید از کلمه taste که به معنی قدرت تشخیص در زیبایی شناسی (هنر و ادبیات) رواج یافته است - «قوه تشخیص آنچه در طریق زیبایی شناختی، خوب یا مناسب است» ( لغت نامه آمریکین هریتیچ،۲۰۰۰) - مترادف است. در این معنا سلیقه یا همان taste «نوعی توانایی فردی برای قضاوت یا درک آنچه خوب یا مناسب است» می باشد. به خصوص در مواردی همچون هنر، سبک، زیبایی و رفتار. بررسی متون علوم اجتماعی بیانگر آن است که تلاش زیادی برای ارائه تعریفی از واژه «سلیقه» انجام نشده است. گویا دانشمندان علوم اجتماعی این واژه را با همان معنای لغوی یا زیبایی شناختی به کار برده اند و آن را یک اصطلاحِ خاصِ رشته خود تلقی نکرده اند و تنها چند بیان متفاوت از جامعه شناسانی (مثل بوردیو، زیمل و هیوم) که در این حوزه دست به نگارش زدند، مفهوم جامعه شناختی سلیقه را تا حدودی تبیین می نماید.
از نظر جامعه شناسی مانند بوردیو «سلیقه اصولی است که مردم را قادر می سازد تا در میان کالاهای طبقه بندی شده آنچه مناسب ایشان است، بشناسند.»(Bourdieu ,1993:108) بنابراین «سلیقه محصول مواجهه میان سلیقه های عینیت یافته هنرمندان (تولیدکننده) و سلیقه مصرف کننده است.» ازنظر بوردیو سلیقه یک رغبت، ظرفیت، خلاقیت، انتخاب و ترجیح است. پس سلیقه جنبه درونی داشته و امور بیرونی ای که مطابق با سلیقه فرد خوانده می شود از نظر بوردیو وجود تفاوت ها و البته سیاست های ناشی از مبنایی است که سلیقه را تشکیل می دهد.او این مبنا را فضاهای اجتماعی و موقعیت افراد در آنها می داند که سلیقه را به امری کاملا اکتسابی بدل می کند.(همان)
بنابراین از نظر وی، سلیقه بر مبنای نظام قشربندی اجتماعی پدید می آید و در ظاهر انتخاب هایی را در قالب سبک زندگی ارائه می کند، اما در واقع چند راهه های جبری است که فضای اجتماعی پیش روی افراد در هر موقعیت به عنوان راهبرد زندگی قرار می دهد (Bourdieu ,1993:108) به بیان دیگر، سبک زندگی، نماد نظام قشربندی اجتماعی است و سلیقه ، همین ظرفیت درک و آگاهی این نظام است و البته تغییر شرایط ، موقعیت هایی را به افراد مستعد می دهد که نمادهای مناسبی برای شرایط جدید خلق کنند و چند راهه های جدیدی را برای دیگران بیافرینند. (مهدوی کنی، ۱۳۸۷، ۷۱)
زیمل،سلیقه را توان گزینش شکل صورت های مناسب رفتاری می داند که فرد به منظور عینیت دادن به معنای مورد نظر خود(فردیت برتر) برمی گزیند. زیمل این تعریف را در خلال تعریف سبک زندگی ارائه می کند که معنای لغوی آن به سلیقه نزدیک است.
عده دیگری از دانشمندان نیز سرّ تنوع در سلیقه ها را در شخصی بودن آن جستجو می کنند. زیرا اینان قائلند شخصی بودن، ذهنی بودن و درونی بودن آن را می رساند و اگر کسی بخواهد در سلیقه آدمی کنکاش نموده آن ها را مورد بررسی قرار دهد ناچار است بین ذهنیت و سلایق آنها دنبال رابطه بگردد. اگر این رابطه کشف گردد آنگاه می توان از ذهنیت افراد پی به سلایق مختلف آنان برد. ایومیشو می گوید:
مسئله ای که زیبایی شناسی سلیقه مطرح می سازد، در واقع به این شکل است که تنوع داوری ها و ارزیابی ها خبر از سلیقه های عمیقاً حسی و شخصی ( احساسی که هیوم از آن حرف می زند) می دهد، با این وجود از وقتی که نقطه اتکاء داوری زیبایی شناختی در ذهنیت فردی بازشناسی شد، باید راه را به شکل برعکس پیمود، یعنی از ذهنیت فردی باید حرکت کرد و باید ببینیم که چگونه در فرایند ارتباطاتی با هنجارها و قوانین، انطباق پیدا کرده و گسترش می یابد.» (ایومیشو،سنجه های زیبایی شناسی و داوری سلیقه،۸۰)
بنابراین ذوق و سلیقه ( taste ) امر کاملا شخصی و فردیست، ممکن است شخصی به یک نوع غذای خاص، اتومبیل یا یک نوع دکوراسیون علاقه مند باشد اما شخصی دیگر کاملا با آن نوع ترکیب، مخالف بوده و چینش متفاوتی را بپسندد. حتما شنیده ایم که ذوق و سلیقه حساب و کتاب ندارد و هرگز نمی توان شخصی را بخاطر داشتن یک نوع ذوق و سلیقه متهم کرد و یا از او انتقاد نمود. اگر شخصی را بخاطر سلیقه او در نوع انتخابش مؤاخذه کنیم حتما در جواب خواهد گفت که دوست دارم، ما پس از این جواب هیچ استدلالی را دال بر توجیه نمودن ایشان نخواهیم داشت. هیچ اشل و میزانی برای آن که نظر او را پس بزنیم در اختیار نداریم. هیوم پیرامون این مطلب در کتاب نقدی بر هنجارهای سلیقه ، بین سلیقه که یک احساس است و داوری تفاوت قائل شده و می گوید:
بین احساس و داوری، فاصله خیلی زیادی وجود دارد. هر احساسی کاملاً درست است، زیرا احساس، هیچ مرجعی در بیرون از خودش ندارد. در نتیجه هربار که فردی احساس خاصی داشته باشد و به آن آگاه باشد، احساس او واقعی است. ولی تعیین کننده های ادراک صحیح نیستند زیرا به چیزی در بیرون از خود رجوع دارند، یعنی به چیزی واقعی، وهمیشه مطابق بر چنین هنجاری نیستند.» (دیوید هیوم، نقدی بر هنجارهای سلیقه)
با این بیان روشن می شود که سلایق ما از ادراکات ما نشأت می گیرد و اگرچه سلیقه را با مرجعی بیرون از خود نمی توان نقد کرد و یک امر کاملا درونی است اما این ادراکات هستند که در بیرون از خود مؤلفه های بسیاری دارند تا از طریق آن هم بررسی شده و هم مورد داوری و نقد قرار گیرند. بدینسان سلایق انسان نیز در محک آزمون و نقد قرار خواهد گرفت.

• 1. 1. ادراک

   

   

با نگاهی به تعریف ادراک در روان‌شناسیِ امروز خواهیم دید که ادراک به معنای فرایند ذهنی یا روانی است که گزینش و سازمان‌دهی اطلاعات حسی و نهایتاً معنی‌بخشی به آن‌ها را به گونه‌ای فعال به عهده دارد. به عبارت دیگر، پدیده ادراک، فرایندی ذهنی است که در طی آن تجارب حسی، معنی‌دار می‌شود و از این طریق، انسان روابط امور و معانی اشیا را درمی‌یابد. این عمل به اندازه‌ای سریع در ذهن آدمی صورت می‌گیرد که همزمان با احساس به نظر می‌رسد. در این عمل، تجارب حسی، مفاهیم و تصورات ناشی از آن، انگیزه فرد و موقعیتی که در آن ادراک صورت می‌گیرد دخالت می‌کنند. لذا اگر تعیین کننده ادراک، تنها احساس درونی و شخصی افراد باشد که در این صورت انتخاب و پذیرش موضوعات بر اساس ذوق و سلیقه الزاماَ از مبانی درک زیبایی نیست و نقد پذیر نیز نمی باشد لذا آنچه که انتخاب شده است حتما نمی تواند زیبا باشد چرا که در این میان احساس فردی، بر پذیرش و انتخاب موضوع غالب شده است . این مسئله دقیقاً در جملات کسی که عاشق شخصی یا شیئی شده است کاملا مشهود است؛ کسی که از مسیر عشق و احساس، دوستدار کسی شده است هرگز با تجزیه و تحلیل به این امر نرسیده است بلکه یک احساس کاملا فردی و شخصی او را با این مسئله مواجه نموده است و کسی هم نمی تواند اورا درک کند یا او را باز دارد. در داستان لیلی و مجنون نیز این مسأله آمده است. هنگامی که معترضانه به مجنون گفتند لیلی زیبایی خیره کننده ای ندارد که چنان مجنونش شده است؛ گفت: شما او را به چشم من ندیده اید.
اما درست است که داوری کردن بین سبک های مختلف زندگی سلیقه ای است و سلیقه نیز یک امر کاملاَ درونی و شخصی می باشد و این شخصی بودن، تنوع داوری ها را رقم زده است اما واقعیت آن است که می توان در ذهنیت افراد نقاط مشترکی را یافت که این نقاط مشترک، درک واحدی از پدیده های اطراف به انسان می دهند.
نظام ارزشی که اندیشه های درونی او را شکل می دهد. نظام اخلاقی که او می پذیرد و بر مبنای آن رفتار های فردی و جمعی خود را اصلاح می نماید. طبقه اجتماعی که فرد خود را در آن حاضر می بیند…همه اینها نقاط مشترک ذهنیت های او با دیگران است که به او کمک می کند تا شبیه دیگران بیاندیشد، بپسندد و مصرف کند. هرچند در مورد سلیقه، هر فردی همواره براین باور است که حق با اوست، و سپس به این نتیجه می رسد که محق تر از دیگران نیست و این واقعیت را باید بپذیرد.هریک از ما در داوری و ارزیابی مان خدشه ناپذیر هستیم ولی به محض این که می بینیم فرد دیگری هست که او نیز از داوری اش قاطعانه دفاع می کند، در این صورت دچار تردید می شویم.(ایو میشو،۸۲)
بنابراین گاهی نیز اجتماع و روابط پیچیده حاکم در آن بر درکِ انسان نسبت به اشیاء پیرامونی مؤثر است. که در این صورت ادراک اجتماعی پدید خواهد آمد. می توان با بررسی سلایق افراد به درک اجتماعی مناسبی نیز از افراد برسیم زیرا درک اجتماعی به فرایند (یا مجموعه فرایندهایی) فعالی گفته می شود که موجب فهم و درک رفتار دیگران می شود.
اما اینکه ادراک در دانش جدید، امری کاملا حسی شمرده شده تنها به خاطر آن است که حواس پنج گانه در نظام اندیشه امروزی، تنها راه رسیدن به حقیقت می باشد و دانشمندان غربی بعد قرون وسطی همان راه سوفسطائیان را در یونان باستان پیمودند. در این بین تحلیل ویل دورانت خود به خوبی از میل بی شائبه آنان برای فرار از عقل گرایی و پیوستن به حس گرایی را نمایان می سازد. او می گوید:
در آغاز دوران فلسفه می بینیم که سوفسطائیان، آن سربازان داوطلب دنیای کهن که حق شان به خوبی ادا نشده است، مهمترین مسئله منطق را دریافته اند و بدان پاسخ داده اند؛ آنها می گفتند که معرفت، تنها از راه حواس می آید(دو هزار سال بعد لاک می پنداشت که او این معنی را دریافته است).پس معیار حقیقت و پاسخ سؤال پیلات (حقیقت چیست؟) را در حواست باید دید. حقیقت آن چیزی است که آن را می چشید و بدان دست می زنید و آن را می بویید و می شنوید و می بینید. از این ساده تر چیست:؟
این بیان شدت شیفتگی غرب در دوران جدید برای پذیرش ادراک حسی و رد سایر ادراکات را می رساند و خود گویای وجود دو نوع نگرش اساسی پیرامون نحوه ادراکات انسانی است. دورانت در ادامه با اشاره به سخن سوفسطائیان در رسیدن به حقیقت می گوید:
«اما این پاسخ، افلاطون را خرسند نساخت. او میگفت اگر حقیقت این است پس حقیقتی نیست زیرا مردم در شنیدن، بوییدن، چشیدن، دست زدن و دیدن اشیاء یکسان نیستند؛ اگر گفته سوفسطائیان درست باشد پس کودک خردسال و مرد حکیم هر دو به یکسان میزان سنجش حقیقت خواهند بود. افلاطون عقل را تکیه گاه حقیقت می دانست و نسبت مفاهیم عقلی را به دریافت های حواس مانند نسبت فرمانروایان به توده مردم می دانست، هردو باید توده درهم برهمی را با ارتباط میان مراکز فرماندهی اداره کنند.» دورانت حتی دست آوردهای فکری افلاطون را که به دست ارسطو در قالب منطقی منظم جهت حفظ فکر از خطا حاصل شده را نیز به باد سخره گرفت و نوشت:
«ارسطو با او (افلاطون) هم عقیده بود و همو بود که بیش از همه در جست و جوی قوانین استدلال برآمد و از منطق، علمی جداگانه ساخت. هیچ چیز درست نتواند بود مگر آنکه نتیجه یک قیاس کامل باشد، مانند آنکه سقراط انسان است و هر انسانی حیوان ناطق است (این جمله ابلهانه هنوز در کتب منطق دیده می شود) پس سقراط حیوان ناطق است»
دورانت با خواندن نقد افرادی چون پیرون، تفکرات ارسطویی را ابلهانه می داند زیرا پیرون در نقد ارسطو گفته بود:
«چنین نیست و این مصادره به مطلوب است زیرا صحت کبری بسته به این است که نتیجه پیش از تشکیل قیاس صحیح باشد؛ پیش از اثبات اینکه سقراط حیوان ناطق است نمی توانید بگویید هر انسانی حیوان ناطق است. پس استدلال همیشه ناقص است. اپیکور گفت بسیار خوب پس بگذار تا سخن سوفسطائیان را بپذریم و تنها دریافت حواس خود را باور کنیم.»
اما این بار به دنبال تقویت حواس پنج گانه رفتند. دورانت در این باره می نویسد:
«دنیای جدید دوباره حواس را به تاج و تخت خود برگردانید، پیشقدمان این کار در فلسفه، بیکن و در علم گالیله بودند. ستاره شناسان قدرت حواس را با ادوات نجومی چندین برابر کردند و فیلسوفان مشاهده را ضامن اندیشه ساختند و برهان را به محکمه استقراء کشاندند.».
بدین سان بود که تمدن جدید جا پای تفکرات قبل از قرون وسطایی گذاشت و حواس را ملاک حقیقت قرار داد اما با این تفاوت که تمدن جدید همه حواس را ملاک حقیقت می دانست. در این باره نیز دورانت در کتاب لذات فلسفه می نویسد:
بدین گونه باز به سوفسطائیان برگشتیم و به نتیجه ای که آنها رسیده بودند رسیدیم و آن اینکه : حواس میزان حقیقت هستند. اما نه همه حواس؛ زیرا حس واحد ممکن است ما را گول بزند چنانکه نور ما را در رنگ اشیاء و دیدن مسافت ما را در تعیین اندازه آن به اشتباه می اندازد. رفع اشتباه یک حس فقط به وسیله حس دیگری ممکن است و حقیقت، حسِ ثابتِ پایدار است.در این حواس همه ابزار علمی که دایره حس را وسیع تر می سازند نیز باید گنجانده شود. طیف سنج و دوربین نجومی و صفحه حساس و پرتو ایکس همه مکمل حواس ما هستند؛ تلفن و استه تسکوپ و حتی رادیو ممد گوش های کنجکاو ما می باشند. بالاخره باید گفت حواس شامل حواس باطنی نیز هست. احساس درونی ما از حیات و اندیشه از هر حس خارجی مستقیم تر و با ارزش تر است. وانگهی با آنکه درباره خود خیلی زود دچار اشتباه می شویم باز خود را بهتر از هرچیزی می شناسیم.
همه اینها به خاطر آن بود که سوفیسط ها اصل واقعیت را انکار می کردند و در کنار آنها نیز شکاکانی پیدا شدند که اگرچه واقعیت انسان و واقعیت خارج از انسان را می پذیرفتند و لیکن منکر راهی بودند که انسان را به اسرار حقایق و واقعیت های عالم رهنمون سازد. در کنار سوفسطائیان و شکاکان، مادیگرایانی بودند که واقعیت خارجی و حتی واقعیت خود انسان را محدود به عالم ماده می دانستند. مادیگران اعتقاد داشتند اصل واقعیت جهان در ماده و امور مادی خلاصه می شود، از این رو آنچه را که خارج از محدوده شهادت و متعلق به غیب است، نظیر ذات اقدس الله، قیامت، وحی و فرشتگان، همه را انکار کردند. مادی دانستن انسان و جهان و مادی دانستن شناخت، مستلزم مادی دانستن تمام لوازم، وسایل و نیز ابزار شناخت است. انکار واقعیت، محدود کردن واقعیت به واقعیت مادی و یا انکار راهی که انسان را به واقعیت غیب برساند منجر به محدود کردن ابزار شناخت انسان به ابزار حسی و در نتیجه درک حسی از جهان پیرامون شد.
دربرابر سوفسطائیان، شکّاکان و مادیون که منکر اصل شناخت یا قائل به محدودیت آن هستند، کسانی وجود دارند(دین داران) که گذشته از تصحیح اصل شناخت دایره آن را وسیع تر از حدود مادی می دانند.
جهان نزد این گروه می تواند دارای دو بخش مادی و مجرد یا غیب و شهادت باشد. غیب شامل خداوند تعالی، وحی و فرشتگان است و شهادت شامل امور محسوس و مادی است.
نزد این گروه انسان نیز که برای علم به این معلومات آفریده شده می تواند محدود به امور مادی نبوده بلکه علاوه بر بعد مادی _ که از طریق آن توان دریافت نشانه حس و شناخت عالم شهادت را پیدا می کند_ دارای روح مجردی باشد که قادر به شناخت مجردات است (در صورت وجود مجرد).
کسانی که دایره شناخت را محدود به حدود مادی ندانسته و قایل به وسعت آن نسبت به عوالم غیب و شهادت هستند در مورد راه هایی که برای شناخت غیب و شهادت وجود دارد به دو دسته تقسیم می شوند:
دسته اول کسانی هستند که راه های شناخت را منحصر به حس و عقل دانسته و معتقدند شناخت حسی و تجربی که با ابزار حسی حاصل می شود مربوط به عالم شهادت است و شناخت عقلی که با عقل و ابزار عقلی تحصیل می گردد مربوط به عالم غیب است.
دسته دوم کسانی هستند که راه های شناخت انسان را محدود به این دو بخش ندانسته و به جز راه حس و عقل، قائل به راه سومی نیز هستند که از طریق تهذیب، تصفیه و تزکیه نفس حاصل می شود. نزد این گروه از سه راه می توان به حقایق جهان پی برد و از اسرار آن آگاه شد.(معرفت شناسی در قرآن،جوادی آملی،ص۹۱) در این صورت ابزار شناخت جهان حس، عقل و شهود (یا وحی) خواهد بود.
متدینین به خصوص دین داران مسلمان که محل بحث ما نیز می باشند باتوجه به آموزه های قرآن و برخلاف ادعاهای بی اساس برخی از متفکرنماهای بی اطلاع از مبانی اسلام، اهمیت زیادی به مسأله حواس و ضرورت به کار انداختن آن می دهند مانند این آیات که می فرماید:
وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (نحل/۷۸)
و خداوند شما را از شکم های مادرانتان بیرون آورد، در حالیکه چیزی نمی دانستید و برای شما گوش و دیدگان و دل ها قرار داد، باشد که سپاسگذار باشید.
وَ هُوَ الَّذی أَنْشَأَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ قَلیلاً ما تَشْکُرُونَ (مؤمنون/۷۸)
«اوست خداوندی که در شما گوش و چشمان و دل ها به وجود آورده است؛ اندک است سپاس گذاری شما»
سمع و بصر دو نمونه از ابزار شناخت و مجاری اولیه ادراک آدمی است و اختصاص به ذکر این دو در آیه از آن جهت است که وسعت آگهی این دو حس از محسوسات نسبت به دیگر حواس بیشتر است.(معرفت شناسی در قرآن،جوادی آملی،ص ۲۱۶) اما ابزارهای شناخت جهان و واقعیت های آن از نگاه قرآن و دین منحصر به همین دو ابزار نیست قرآن از قلب،فؤاد نیز یاد می کند که همان جان و حقیقت انسان و مرکز تصدیق و تشخیص حق از باطل است. منظور از این قلب مسلما آن قلب گوشتی که مشترک میان حیوان و انسان است نیست بلکه منظور قلبی است که قرآن درباره آن می فرماید:إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَذِکْرى‏ لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهیدٌ (ق/۳۷)
یعنی قرآن گرچه ذکری از برای تمام بشر و همگانی است، لیکن از آن تنها صاحیان قلب بهره مند می شوند.

از نظر وی ارتباطات یک گروه را قادر می سازد که با هم فکر کنند، با هم ببینند و با هم عمل کنند. از شاخص های برجسته ای که دویچ در این رابطه مورد بررسی قرار می دهد، می توان به ارتباطات پستی، مخابراتی و دانشجویی اشاره کرد. دویچ بر ماهیت پاداش ها و تنبیهات مشترک در این مبادلات تاکید می کند. به بیانی دیگر، آیا آنچه برای یکی از واحد ها سودمند است، برای طرف دیگر نیز دارای چنین وضعیتی است؟ از دیدگاه دویچ وجود این الگوی منافع عینی در سطوح بالای مبادلات، در میان گروه انسجام ایجاد می کند. اما اگر در پاداش ناشی از توسعه مبادلات انحراف اندکی ایجاد شود، یعنی آنچه برای یک طرف خوب است برای دیگری بد باشد، فرایند ارتباط ممکن است به بروز منازعه منجر شود. دویچ و همکارانش به تجزیه و تحلیل تجربیات همگرایی در دوازده کشور پرداختند. آنها در جامعه سیاسی و منطقه آتلانتیک شمالی چند قرن تجربیات غرب را مورد بررسی قرار داده تا شرایط ضروری برای ایجاد و حفظ همگرایی سیاسی را مشخص نمایند.

هر جا وابستگی متقابل بلافصل، در زمینه طیف وسیعی از کالاها و خدمات گوناگون وجود داشته باشد، احتمالا میتوان گمان نمود که با یک کشور روبرو هستیم(دوئرتی و فالتزگراف، ۱۳۹۰: ۶۷۱).
او به این موضوع میپردازد که چگونه ممکن است اجتماعی سیاسی در مقیاسی وسیع گسترش یابد و چندین اجتماع کوچک را که حتی تخاصم بالقوه نیز دارند در درون اجتماع سیاسی وسیع تری که جنگ درآن حذف میشود، در بر گیرد. (مشیرزاده، ۱۳۸۹: ۴۲)
دویچ و همکاران براساس یافته های مربوط به تشکیل و واگرایی واحدهای ملی اشاره کرده اند که منطقه آتلانتیک شمالی که در روابط میان خود به جنگ متوسل نمیشوند.
دویچ به دو نوع اجتماع اشاره میکند، اجتماع امنیتی ادغام شده، که ما با یک حکومت واحد و حاکمیتی یکپارچه روبروایم مانند بریتانیا و ایالات متحده که در آن همگرایی در حد معقول صورت گرفته است.
در اجتماع امنیتی کثرت گرا، چندین حکومت با دولت های حاکم وجود دارد و ادغامی صورت نگرفته است، مانند روابط ایالات متحده و کانادا.
به نظردویچ، فرایند همگرایی مانند یک خط مونتاژ است که در جریان تاریخ شکل میگیرد.(مشیرزاده، ۱۳۸۹: ۴۴-۴۳). بنابراین آنچه که باعث می شود افراد و کشورها به یک تفکر و نگرش برسند، ارتباطات است. بدین معنی که کشور متشکل از گروههایی از افراد است که به وسیله شبکه های ارتباطی در هم ادغام شدهاند، همین طور ملت ها هم گروههایی از افراد هستند که به موجب برخوورداری از توان برقراری ارتباط در بسیاری از زمینه ها به یکدیگر پیوند خورده اند، اگر ارتباطات وجود داشته باشد مرزی نخواهد بود.(دهقانی، ۱۳۸۹: ۴۵).
منطقه گرایی^[۴]
در عرصه روابط بینالملل همگرایی منطقهای پدیده نسبتا جدیدی است. هر چند تمایل به اتحاد و پیوند در طول تاریخ همواره یکی از راه های موثر برای مقابله با دشمن مشترک و دستیابی به اهداف مشترک بوده است. ولی گرایش به همگرایی منطقهای به شکل جدید، از ویژگیهای تحولات اخیر است، به خاطر گسترش انقلاب ارتباطی و نزدیکی کشورها به یکدیگر دستیابی به اهدافشان را در مبادلات منطقهای یافتهاند.
در تعریف منطقه: به نواحی و بخشهایی گفته میشود که از نظر جغرافیایی از چند کشور تشکیل شده است. این کشورها واحدهایی هستند که در امور خارجی با یکدیگر ارتباط متقابل دارند. فعالیت اعضای این منطقه در سیاست خارجی هر عضو نقش تعیین کنندهای دارد. هر عضو ممکن است یکسری علایق فرامنطقه ای داشته باشد اما توجه آن در درجه اول به داخل منطقه است(contory, 1970: 1).
دولت هایی که در یک سازمان منطقهای جهانی عضو می شوند، به معنی تمایل آن ها برای کسب موقعیت برتر و دستیابی به منافع بیشتر می باشد، همچنین به دنبال صلح و آرامش در منطقه هستند. چنین همگرایی که با زمینه های اقتصادی، فنی، اجتماعی و فرهنگی آغاز می شود، به عنوان فرایندی تلقی می شود که در آن وفاداری های ملی به سطح فراملی منتقل میشود، و کشورها را به سمت تعامل و مشارکت سوق می دهد و از شدت رویارویی میکاهد.
این نظریه منطقه را بخشی از نظام بین الملل تلقی میکند که در آن عدهای از بازیگران تعاملات و ارتباطات بیشتری با یکدیگر نسبت به سایرین دارند(اخوان زنجانی، ۱۳۷۳: ۳۱).
کارل دویچ، نظریه ارتباطات را در مورد همگرایی منطقه ای نیز به کار برد. او همگرایی و منطقهگرایی را از دید تعامل و مراودات بین دولت ها از قبیل تجارت، توریسم، مهاجرت، مبادلات اقتصادی و فرهنگی مورد مطالعه قرار داد.
به هر حال منطقه گرایی در سیاست بینالملل، مترادف فوق ملیگرایی و گرایشهای بین حکومتی شناخته میشود و به گسترش فزاینده همکاری های سیاسی و اقتصادی در نواحی جغرافیایی خاص و در چارچوب نهادها و هویت های فرهنگی مشترک تعریف می شود. بنابراین درجه انسجام و یکپارچگی منطقه ای را باید در عوامل گفته شده جستجو کرد. منطقه گرایی ممکن از بالا یعنی از طریق تلاشهای سیاسی و دیپلماتیک توسط دولتها در جهت ایجاد واحدهای منطقه ای یکپارچه کننده و تنظیم سیاست های مشترک صورت پذیرد، و یا آنکه از پایین یعنی از طریق سرمایه گذاری توسط شرکت های خصوصی و نیز جابجا شدن شهروندان در میان واحدهای سیاسی در منطقه انجام گیرد.
معیارهای منطقهگرایی
۱-درجه انسجام اجتماعی:
میزان تجانس در قومیت، نژاد، فرهنگ، تاریخ و آگاهی مشترک. این نوع همگرایی در رابطه با خود مردم منطقه مطرح می شود. نمود این وضعیت را می توان در توسعه کانال های چندگانه و شبکه های اجتماعی پیچیده مشاهده کرد، که طی آن انگاره ها و ایستارهای سیاسی و شیوه های تفکر از ناحیهای به ناحیه دیگر انتشار یافته که این به ایجاد جامعه مدنی فرامنطقه ای و فراحکومتی در سطوح و لایه های چندگانه بازیگران منجر می شود. حتی اشکال نوینی از هویت در بعد فراملی و فروملی دولت های سرزمینی شکل می گیرد.
البته باید توجه داشت که حوزه های یاد شده تحت تاثیر مولفه ها و ادراکات اجتماعی قرار دارد. شاخص های مربوط به مطالعات میان فرهنگی را می توان زمینه ساز چنین روابطی دانست. این همکاری ها در فضایی حاصل میشود که گروه های اجتماعی بتوانند خود را در قالب هنجارهای یکسان هماهنگ نمایند(Reinicke, 1994: 25).
۲-انسجام اقتصادی:
الگوهای تجاری و مکمل بودن اقتصاد در منطقه. از این الگو به عنوان همگرایی غیر رسمی یا نرم یاد می شود. بر این اساس عمدهترین نیرو برای برای منطقه گرایی اقتصادی از بازار، جریانات سرمایهگذاری و تجاری خصوصی از جانب سیاست ها و تصمیمات شرکت ها ناشی می شود.
۳-یکپارچگی سیاسی:
نوع رژیم و ایدئولوژی. باید به این نکته اشاره کرد که منطقه گرایی لزوما بر پایه سیاست گذاری آگاهانه گروهی از دولت ها نیست، و الگوهای منطقه گرایی لزوما با مرزبندی دولت ها تطابق ندارد. مفاهیم سنتی حاکمیت، استقلال و مشروعیت با مفهوم منطقه گرایی و وابستگی متقابل سازگاری ندارد. بنابراین میزان توانایی جوامع در یک منطقه در بازتعریف مفاهیم سنتی در اشکال نوین همگرایی منطقه ای را تعیین خواهد کرد.
۴-انسجام سازمانی
وجود نهادهای رسمی منطقه ای که دولت ها در چارچوب آن تصمیمات و سیاست های مختلفی را اتخاذ مینمایند(قوام،۱۳۸۴: ۵۶-۵۵).
انگیزه های همگرایی منطقهای
دلایل متعددی برای تمایل کشورها در جهت همگرایی وجود دارد. فاکتورهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی را میتوان جزء این عوامل دانست.
با توجه به اینکه در منطقه خلیج فارس عوامل اقتصادی به صورت بالقوه می تواند نقش مهی در همگرایی منطقه ای ایجاد کند. به دلایلی که برای این کشورها به صورت بالقوه می تواند عامل اصلی در همگرایی باشد اشاره میکنیم. این دلایل عبارتند از:
۱-ایجاد زمینه مناسب برای بهرهگیری کامل از منابع طبیعی و انسانی جهت رشد و توسعه اقتصادی از طریق پیوستگی با کشورهای منطقه با توجه به امکانات و توانایی کشورها
۲-ایجاد و تقویت بنیان اقتصادی
۳-افزایش توان ورود به بازارهای بین المللی و گسترش بازارهای داخلی
۴-افزایش قدرت چانهزنی در مورد کالاهای مشابه به خصوص در مورد کشورهای در حال توسعه خلیج فارس مثل سازمان اوپک
۵-کاهش بار تحمیلات سیاسی ناشی از تفاوت سطوح اقتصادی کشورهای منطقه
۶-دستیابی به ثبات بهتر و رشد اقتصادی(مقیمی،۱۳۷۳: ۲۶).
نظریه پردازان همگرایی اقتصادی برخی اقدامات را برای موفقیت طرح های همگرایی در جهان سوم ضروری میدانند که عبارتند از:
۱-آزادسازی تجاری درون منطقه ای، که به توزیع منابع در درون کشورهای عضو توجه ندارد.
۲-پذیرش و تعیین سطح تعرفه های خارجی که این سیاست برای حمایت از تولیدات منطقه ای در برابر کشورهای توسعه یافته خارجی است.
۳-آزاد کردن عوامل تولید در منطقه که عنصر مهمی از بازار مشترک را تشکیل می دهد. که با تکمیل تجارت، این سیاست برای افزایش سود و منافع ناشی از همگرایی در منطقه به کار میرود.
همچنین اقداماتی برای توزیع مجدد و جبران ضرر کشورهای کم توسعه در منطقه و استفاده از سیاست ترکیبی توزیعی_افزایشی مورد نظر است زیرا در کشورهای در حال توسعه این ترس وجود دارد که سطوح توسعه یافته-تر منافع بیشتری را به خود اختصاص دهند و همگرایی بجای تسریع توسعه اقتصادی آنها سبب عقب ماندگی بیشتر شود(Salvatore, 1984: 93).
البته شرایط اولیه نیل به همبستگی مورد نظر تفاهم و تعامل مثبت است، زیرا در صورتی که تضادی بین آن ها وجود داشته باشدنتیجه معکوس و منفی یعنی تفرقه و پاشیدگی عاید میگردد(کاظمی، ۱۳۷۰: ۱۰۵).
نظریه همگرایی منطقهای کانتوری و اشپیگل
این دو نظریه پرداز سیاست بینالملل، معتقدند یک سیستم، مجموعه ای از روابط است که میان واحدهای خودمختار در عرصه های خاص وجود دارد. بر این اساس آن ها سیستم بین الملل را به سه عرصه جهانی، منطقه ای و داخلی تقسیم می نمایند که درآن سه نوع سیستم: مسلط، تابع و داخلی شکل می گیرد. سیستم تابع روابط و واکنش های متقابل را در درون منطقه شامل می شود و سیستم داخلی مجموعهای از روابط سازمان هاست که به سیاست داخلی شکل می دهد(contori,1970: 3).
بدین ترتیب از نظر آن ها، منطقه به عنوان یک سیستم تابع مطرح می شود. هر سیستم تابع متشکل از چند کشور می باشد که دارای پیوندهای مشترک نژادی، فرهنگی، زبانشناختی و غیره هست. و این احساس هویت مشترک گاهی اوقات با کنش و طرز تلقی دولت های خارج از سیستم تابع تشدید می شود.
بر این اساس، منطقه به نواحی اطلاق میشود که واحدهای تشکیل دهنده آن از لحاظ جغرافیایی در مجاورت با یکدیگر قرار گرفته و امور مربوط به سیاست خارجی آن ها به یکدیگر مرتبط می باشد.
بنابراین از نظر این اندیشمندان: منطقه یک واحد تحلیل مستقل است که از پویایی داخلی خاص خود برخوردار است و تحولات یک منطقه را نمیتوان به سطوح تحلیل دیگر تقلیل داد و کاملا تابع آن دانست.
از این دیدگاه متغیرهای زیر در ترسیم حدود سیستم تابع مورد توجه قرار میگیرند:
۱-کشورها فارغ از سطح قدرتش، تنها عضو یک سیستم تابع می باشد به استثنای دو مورد: یکی قدرتمندترین کشورها که در سیستمهای تابع مختلف مشارکت دارند، و دوم برخی از کشورها در حد فاصل بین دو سیستم قرار دارند و ممکن است عضو هر دو سیستم تابع مجاور محسوب شوند.
۲-تمامی سیستم های تابع با توجه به معیار جغرافیایی مشخص می شود، اما معیارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و سازمانی نیز با آن مرتبط هستند.
۳-اندازه سیستم تابع لزوما تعیین کننده آن نیست.