سکته ایسکمیک گذرا^[۲۱]: در اثر اختلال موقتی در جریان خون مغز به وجود می‌آید. علائم این نوع سکته در زمان کوتاه برطرف می‌گردد و معمولا بیشتر از ۲۴ ساعت طول نمی کشد ولی نیازمند درمان پزشکی است چراکه هشدار بزرگی برای سکته کامل می‌باشد [۲۵].

• سکته مغزی

سکته مغزی شایع‌ترین اختلال مغزی و سومین علت مرگ بعد از بیماری‌های قلبی -عروقی و سرطان است. این بیماری، حادثه ای مغزی – عروقی^[۲۲] است که به طور ناگهانی ایجاد شده و مربوط به عملکرد ناحیه ای (یا کلی) مغز می‌باشد و بیش از ۲۴ ساعت تداوم می‌یابد، هیچ علت واضحی جز منشأ عروقی ندارد [۲۶].

(۳-۲) علت شناسی و شیوع

در مغز انسان در حدود صد میلیارد نورون وجود دارد، اگرچه مغز انسان فقط ۲% از جرم کل بدن است ولی ۲۰% از اکسیژن بدن به مغز می‌رسد. جریان خون وارد شده به مغز ۱۵% از کل برونده مغز است، [۲۷, ۲۸]به همین دلیل ارگانی بسیار حساس به کاهش جریان خون و اکسیژن محسوب می شود، قطع کامل جریان خون در یک منطقه از مغز ظرف ۴ تا ۱۰ دقیقه سبب مرگ بافتی خواهد شد [۲۹, ۳۰]. افت جریان خون به کمتر از ۱۶ تا ۱۸ میلی لیتر در دقیقه به ازاء هر ۱۰۰ گرم بافت مغز نیز می‌تواند ظرف یک ساعت منجر به مرگ سلولی شود. چراکه به دلیل ایسکمی یا نرسیدن خون کافی دچار فقر اکسیژن و گلوکز شده و متابولیت های سمی مانند اسید لاکتیک و دی اکسید کربن در آن تولید می‌گردد [۲۴]. سالیانه در ایالات متحده امریکا تقریبا ۷۵۰۰۰۰ مورد سکته مغزی دیده می شود. با اینکه اختلال معمولاً در سنین بالا شایع تر است ولی بروز آن در سنین پایین تر نیز روبه فزونی است بگونه ای که بر اساس اطلاعاتی منتشره از سازمان NHANES در ۱۹۹۱، حدود ۷/۳ میلیون نفر دچار سکته مغزی در ایالات متحده امریکا از ۲۵ سال به بالا بوده اند [۳۱]. به طوری که تقریبا ۲۰% از افرادی که دچار سکته مغزی می‌گردند در طول ۳۰ روز می میرند [۵]. داروهایی که لخته خون را از بین می‌برند می‌توانند از آسیب مغز جلوگیری کنند، اما برای جلوگیری از، از کار افتادگی بافت مغز و کمک به بهبودی، این داروها باید در عرض سه ساعت اول شروع علائم مصرف شوند. اما مطالعات نشان می‌دهد که ۴۰% تا۷۰% از کسانی که سکته مغزی را تجربه می‌کنند در سه ساعت اول به بیمارستان نمی رسند و زمانی که پتانسیل درمان با داروهای حل کننده لخته خون وجود دارد را از دست می‌دهند.

نتیجه سکته مغزی، مرگ یا معلولیت جدی است که در صورت ایجاد معلولیت، می‌تواند به ناتوانیهای طولانی مدت و شدید منجر شود. هنگامی که منطقه ای از بافت مغز از بین برود، قسمت هایی از بدن که تحت کنترل آن منطقه است، عملکرد خود را از دست می‌دهند. به همین علت سکته مغزی یکی از طولانی ترین معلولیت ها را در پی خواهد داشت [۵].این بیماری جزء شایعترین علل ناتوانی جسمی است و در بازماندگان آن، اختلالات عملکردی زیادی باقی می ماند. این بیماری روند زندگی و مشارکت اجتماعی را شدیداًً تحت تاثیر قرارمیدهد [۲۶].

(۴-۲) علل سکته مغزی

جریان خون مغز در اثر دو مکانیزم دچار اختلال می شود: شایعترین نوع آن کاهش خونرسانی است که به سکته ایسکمیک موسوم است و در موارد کمتری نیز پارگی عروق و خونریزی در داخل بافت مغز یا سکته هموراژیک علت بیماریست.

(۱-۴-۲) سکته ایسکمیک، ناشی از انسداد جریان خون مغز است وبعلت تشکیل لخته خون ایجاد می‌گردد. تجمع پلاک در دیواره عروق ( آرترواسکلروز و یا سخت شدن ‌شریان‌ها)، آمبولیک و یا انسداد ترومبوتیک عروق مغزی از عوامل ایجاد کننده آن است که عامل اساسی برای بسیاری از سکته های مغزی است.

آرترواسکلروز: فرآیندی است که در آن، رسوب چربی یا پلاک در داخل رگ های خونی بدن بویژه در کاروتید گردن، عروق کرونری قلب و شریان های پا ساخته می شود. این پلاک های آرترواسکلروتیک باعث انسداد جریان خون و یا بخاطر جدا شدن پلاک ها (آمبولی) و حرکت به مغز، باعث انسداد عروق خونی شده و منجر به سکته مغزی می‌گردد.

(۲-۴-۲) در سکته هموراژیک، به دلیل آسیب عروق یا در اثر ضربه در مغز (خونریزی درون بافت مغز) و یا در اطراف مغزکه می‌تواند در داخل پارانشیمال، اپیدورال، فضاهای ساب دورال یا ساب آراکنوئید رخ دهد. خونریزی مغزی ممکن است به علت عدم کنترل فشار خون بالا و در برخی موارد می‌تواند در اثر مشکلات ساختاری در داخل رگ های خونی (به عنوان مثال: آنوریسم یا ناهنجاری های عروقی) ایجاد شود. استفاده از کوکائین و آمفتامین که باعث افزایش سریع فشار خون می‌گردد، نیز از عوامل ایجاد خطر است [۲۵].

خونریزی داخل می‌تواند به تشکیل لخته خون^[۲۳] در مخ، مخچه و یا ساقه مغز منجر شود، که به نوبه خود ممکن است جریان خون به مناطق اطراف مغزی را محدود کند و به تشدید اثرات سکته مغزی بیانجامد. خونریزی اپیدورال، ساب دورال وآراکنوئید اغلب حاصل ضربه مغزی یا پارگی آنوریسم شریانی است که در نتیجه آن علاوه بر آسیب مغز بر اثر خونریزی هموراژیک، به دلیل افزایش فشار داخل جمجمه آسیب بیشتری وارد خواهد کرد.

مکانیسم صدمات مغزی در طول سکته مغزی

هنگامی که نورون ها از تغذیه محروم می‌گردند به سرعت توانایی پتانسیل غشاء را از دست داده قطبی می‌شوند و پتانسیل عمل بالا می رود. شلیک آن ها باعث آزاد شدن واسطه های عصبی مخصوصا گلوتامات می‌گردد که به نوبه خود باعث دپلاریزاسیون سلول های عصبی مجاور می‌گردند. این چرخه معیوب بر رهایی واسطه های عصبی اثر گذاشته باعث فعالسازی بیشتر آن ها می‌گردند که در طولانی مدت باعث افزایش شیب یونی گشته، هجوم عظیم کلسیم ⁺⁺۲ باعث تورم، فعال شدن پروتئاز و لیپاز سلولی، آسیب های میتوکندری، تولید رادیکال های آزاد و در نهایت مرگ گسترده عصبی می‌گردد. فقط چند دقیقه ایسکمی باعث آسیب دائمی مغز می‌گردد. اساس مکانیسم بیوشیمیایی مسئول این فرایند آسیب و مرگ نورونی به طور کلی نکروز یا آپوپتوز نامیده می شود [۲۴, ۳۲].

(۵-۲) علائم سکته مغزی

• • سکته مغزی در اغلب موارد با یکی از علائم ناگهانی زیر تظاهر می‌یابد:
    ضعف یا فلج یک طرفه بدن ( و یا احساس بی حسی) یک طرفه که می‌تواند تنها در اندام فوقانی ، تحتانی ، صورت و یا هر سه با هم بروز کند.
    کاهش و یا اختلال شدید حسی یک طرفه

• • اختلال ناگهانی در تکلم به صورت قطع کامل تکلم و یا تغییر قابل توجه در نحوه بیان کلمات
    بروز سردرد ناگهانی و شدید

• • اختلال در درک کلمات یا جملات ( همراه یا بدون اختلال در حرف زدن )

• • سردرد بسیار شدید و ناگهانی بویژه در بیماری که سابقه سردردهای شدید نداشته که می‌تواند نشانه ای از خونریزی داخل بافت مغز باشد

• • سرگیجه شدید و ناگهانی با یا بدون حالت تهوع

• • اختلال در راه رفتن به صورت ضعف یا فلج یک‌طرفه و یا عدم تعادل در راه رفتن ویا زمین خوردن بی دلیل

• گیجی و سردرگمی^[۲۴] [۲۵]

(۶-۲) پیامدهای سکته مغزی

به طور کلی پیامدهای بیماری سکته مغزی را می توان به دو گروه تقسیم بندی نمود: