نقاط قوت

نقاط ضعف

جهت گیری مدل، ارزیابی عملکرد است و علاوه بر آن که ابزاری برای تعیین انتقال استراتژیک است، تصویری از عملکرد گذشته نیز ارائه میکند.

به دلیل جلب مشارکت کارکنان از مراحل ابتدایی (تعریف متغیرها)، عمل اجرای مدل با سهولت مشتری انجام می‎شود(تعادل به کارکنان به دلیل مشارکت فعال در روند اجرای مدل سادهتر است.

به دلیل لزوم تعریف معیارها متناسب با استراتژی های اجرای مدل دشوار است.
مدل برای اندازه گیری و سنجش پیشرفت شرکت به سمت اهداف و چشم انداز آن تدوین شده است و لذا برای شرکتهایی که چشم انداز مدون و استراتژیهای مشخصی ندارد، قابل بکارگیری نیست.

جدول۲- ۹: نقاط قوت و ضعف مدل BSC با توجه به معیار کارآمدی در اجرا

نقاط قوت

نقاط ضعف

جهت گیری مدل، ارزیابی عملکرد است و علاوه بر آن که ابزاری برای تعیین انتقال استراتژیک است، تصویری از عملکرد گذشته نیز ارائه می کند.
به دلیل جلب مشارکت کارکنان از مراحل ابتدایی (تعریف متغیرها)، عمل اجرای مدل با سهولت مشتری انجام می‎شود (تعادل به کارکنان به دلیل مشارکت فعال در روند اجرای مدل سادهتر است.
در این روش معیارهای تعریف شده برای سنجش عملکرد شرکت نسبت به روش های دیگر خلاصه تر بود. و لذا زمان اجرای پیش از مرحله تعیین معیارها، کوتهتر خواهد بود.

به دلیل لزوم تعریف معیارها متناسب با استراتژی های اجرای مدل دشوار است.
مدل برای اندازه گیری و سنجش پیشرفت شرکت به سمت اهداف و چشم انداز آن تدوین شده است و لذا برای شرکتهایی که چشم انداز مدون و استراتژیهای مشخصی ندارد، قابل بکارگیری نیست.
با توجه به اینکه معیارهای ارزیابی از پیش تعریف نشدنی است، مدت زمان تعیین معیارها و اجرای مدل طولانی است.
با توجه به ارتباط سلسله مراتبی بین جنبه های تعریف شده، امکان بررسی حوزه ها به طور مستقل وجود ندارد.

جدول۲- ۱۰: نقاط قوت و ضعف مدل BSC با توجه به معیار پشتوانه علمی اجرایی:

نقاط قوت

نقاط ضعف

منابع اطلاعاتی فراوانی اعم از کتاب و مقالات و … در دسترس است.

دسترسی به روش اجرای مدل به سادگی امکان پذیر نبوده و قیمت خرید دستورالعمل اجرایی آن بالاست.

۲-۲۸ پیشینه تحقیق
تحقیق حاضر در سازمان تربیت بدنی استان مرکزی و قم و واحد های تابعه دارای سابقه ای نمیباشد و تاکنون شخصی در این مورد یا موارد مشابه هیچ گونه تحقیقی انجام نداده است از این حیث تحقیق جدیدی در این زمینه می‎باشد. اما تحقیقات مشابه ای در این زمینه انجام گرفته که به برخی از آنان در ذیل اشاره می‎گردد:
۲-۲۸-۱ تحقیقات داخلی
تحقیقی توسط احمد علی بابایی در سال ۱۳۸۳، با عنوان طراحی و پیاده سازی یک سیستم اندازه گیری عملکرد با بهره گرفتن از روش های کارت امتیازی متوازن و سنجه هدف گرا انجام شد. در این تحقیق مدلی برای اندازه گیری عملکرد پیشنهاد شده است. این مدل تلفیقی از دو روش کارت امتیازی متوازن و سنجه هدف گرا می‎باشد. بر اساس این مدل پس از شناسایی و واضح ساختن مأموریت و چشم انداز سازمان، اهداف سازمان در هر یک از چهار دیدگاه پیشنهادی کارت امتیازی متوازن- مالی، مشتری، فرایند داخلی کسب وکار و رشد و یادگیری- تعریف شده است و سپس با بهره گرفتن از روش سنجه هدف گرا معیارهای موفقیت، شاخصها و اندازه های مناسب برای هر هدف تعیین میشوند. در نهایت مدل ارائه شده در یک سازمان تولید کننده نرم افزار- گروه همکاران سیستم- پیاده سازی شده است و نتایج آن مورد بررسی قرار گرفته است. بواسطه بکارگیری این مدل در این سازمان در هر یک از چهار دیدگاه کارت امتیازی متوازن اهدافی تعیین شدند و براساس این اهداف، دیدگاه مالی سه سنجه و در هر یک از سه دیدگاه دیگر شش سنجه برای اندازه گیری انتخاب شدند. نتایج بدست آمده از اندازه گیری این سنجه ها موجب شناسایی نقاط قوت و ضعف سازمان شده و فرصتهای بهبود مناسبی را فراهم آورده است.
عبدالهی(۱۳۸۶) در مطالعه خود مدلی را برای اندازه گیری عملکرد بر مبنای تکنیک امتیازی متوازن پیشنهاد نمود. در نتایج به دست آمده مشخص گردید که به واسطه به کارگیری این مدل، نقاط قوت و ضعف سازمان شناسایی و فرصتهای بهبود مناسبی نیز فراهم میشود.
آزادی خواه سلیمی در تحقیق خود به این نتیجه رسید که در میان مدلهای مختلف ارزیابی عملکرد، مدل کارت امتیازی متوازن، با توجه به نگاه جامع به عملکرد سازمان و تبدیل مأموریت و راهبرد به اهداف عملیاتی و کوتاه مدت، یکی از اثربخش ترین مدلهای ارزیابی عملکرد میباشد که تا کنون ارائه شده است.
تحقیقی که توسط طلایه شایگان ( ۱۳۸۶ ) در بخش ستادی بانک کارآفرین انجام شد درنهایت به این نتیجه رسید که عملکرد بانک کارآفرین به طور کلی و براساس میانگین در هر بعُد، متوازن و قابل قبول است.
فقهی فرهمند ( ۱۳۸۸ ) در تحقیق خود به این نتیجه رسید که وضعیت عوامل کلیدی عملکرد جامعه آماری با روش معمولی کمتر از روش BSC است و عملکرد حوزه های روش BSC در جامعه آماری وضعیت یکسان و هماهنگی ندارد.
منصوری و نجاتی آجی بیشه (۱۳۸۸) در تحقیقی به ارزیابی عملکرد کتابخانههای مرکزی دانشگاه یزد با بهره گرفتن از مدل Sears که برگرفته شده از مدل کارت امتیازی متوازن است، پرداختهاند. یافته های حاصل از به کارگیری این مدل حاکی از آن است که توجه به مؤلفه ها و شاخصهای مدل مذکور تأثیر به سزایی در بهبود عملکرد کتابخانههای دانشگاهی دارد.
تحقیقی توسط امیر پویا ایروانی تبریزی پور (۱۳۹۰) با عنوان ارزیابی عملکرد بیمارستان با رویکرد به روش کارت امتیازی متوازن BSC و FAHP (مطالعه موردی: بیمارستان هاشمی نژاد تهران) انجام شد. این تحقیق، تحقیقی کاربردی از نوع توصیفی- مقطعی بوده که در سال ۱۳۸۹ در بیمارستان هاشمی‎نژاد تهران انجام شده است. ابتدا لیستی از شاخصهای ارزیابی عملکرد با رویکرد کارت امتیازی متوازن تهیه، مقایسات زوجی از روش میدانی و توزیع پرسشنامه تحلیل سلسله مراتبی استاندارد - با نرخ سازگاری پایین تر از۰.۱ بین۷ خبره تصمیم گیری بدست آمده است. سپساز طریق FAHP وزن هر شاخص و هر منظر بدست آمده، در آخر میزان تحقق موزون هریک از آنها در سال ۱۳۸۹ مورد ارزیابی قرار می گیرد. این تحقیق نشان داد که در میان منظرهای کارت امتیازی متوازن، منظر ذینفعان جامعه و عرصه خدمت با ۲۸.۱۱ درصد از برتری اندکی نسبت به سایر مناظر برخوردار است. همچنین در میان زیر شاخصها نیز میزان رضایت مندی بیماران و همراهان، میزان رضایت مندی فراگیران، تعداد بیماران خارجی جذب شده اهمیت بسزایی در عملکرد بیمارستان دارند. همچنین امتیاز نهایی عملکرد در سال ۱۳۸۹، ۹۵.۸۸ درصد محاسبه گردید.
شیرین نوید در سال ۱۳۹۰ تحقیقی با عنوان “بررسی عملکرد شرکت ماموت با استفاده کارت امتیازی متوازن از منظر مشتریان “، انجام دادهاست. این تحقیق از نظر هدف، یک تحقیق کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها از نوع تحلیلی- پیمایشی میباشد. پس از مطالعه پیشینه موضوع و بررسی الگوهای موجود در مورد ارزیابی متوازن(BSC ) و شکل گیری چهارچوب نظری ،متغیرهای مهم تحقیق شناسایی و مدل مفهومی و سوالات تحقیق مشخص گردید .تعداد جامعه آماری۲۲۰ نفر از مشتریان شرکت ماموت میباشد .در این تحقیق ۳ سوال اصلی و ۵ سوال فرعی طرح گردید . و از آزمون تی استیوددنت و دو جمله ای به عنوان آزمونهای اصلی برای آزمون سوالات ها استفاده شد. نتیجه تحلیل داده های گردآوری شده از طریق پرسشنامه،نشان داد که در کلیه سوالات H. رد می‎گردد. بنابراین کلیه سوالات تحقیق تایید میگردد ؛ لذا میتوان نتیجه گرفت که؛ عملکرد شرکت ماموت با بهره گرفتن از منظر مشتری قابل قبول است. جهت تجزیه وتحلیل داده های گردآوری شده از نرم افزار SPSS استفاده شد.
صرافپور (۱۳۹۰) در بررسیای که انجام داد به این نتیجه رسید که رضایت کلی کاربران از کتابخانه مرکزی شرکت ملی گاز ایران، در سطح بین متوسط و بالا )بین ۳.۴ ( است. در پایان نیز باتوجه به نتایج حاصل شده، پیشنهاداتی برای بهبود عملکرد کتابخانه مورد نظر ارائه شده است.
محمدی، شهباززاده و مجیدی (۱۳۹۰) تحقیقی را با عنوان مقتضیات تحقق مدیریت بهبود مستمر و ارزیابی عملکرد با تاکید بر ترجیحات سهامداران با بهره گرفتن از تکنیک AHP فازی انجام دادند. در این تحقیق به شناسایی مقتضیات (محرکها، موانع، اقدامات و نتایج) پرداخته شده است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی است و در چارچوب تحقیقات توصیفی قرار میگیرد چرا که محقق به توصیف مزایای سرمایه گذاری خارجی و مدیریت بهبود مستمر در سازمانها میپردازد. جامعه ی آماری در این تحقیق صاحب نظران و کارشناسانی از صنعت فرش هستند که با مدیریت تولید و مسایل خارجی آشنایی دارند. با توجه به نتایج تحقیق اقدام اجرایی، « طراحی محیط رقابتی برای ارزیابی کارکنان»، « همکاری‏های بین المللی با ذی نفعان»، « مدیریت عملکرد مشتریان» به ترتیب دارای اولویت اول تا سوم میباشند.
تقوی و همکاران ( ۱۳۹۰) تحقیقی را با عنوان مدیریت عملکرد سازمانی و حفظ بازار محصول انجام دادند. این مقاله با بیان اهمیت مدیریت عملکرد برای سازمانها دولتی و شرکتهای خصوصی آغاز می شود. سپس به بررسی فاکتورهای تأثیرگذار بر شرکتها یا محرکهای انطباق و پذیرش عملکرد سازمان پرداخته میشود. این محرک ها میتوانند به ابعاد مختلف بازار، دولت، صنعت، رقبا و خود سازمان ها دسته بندی شوند و در آخر به بحث استقرار مدیریت عملکرد و نیاز به بهبود مستمر اشاره میشود و مثالهایی از کاربرد مدیریت عملکرد سازمان برای روشنتر شدن موضوع بیان می گردد.
نبی زاده و همکاران(۱۳۹۱) تحقیقی با عنوان ارزیابی عملکرد اداره کل ا طلاع رسانی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران براساس مدل کارت امتیازی متوازن(BSC)انجام دادند. جامعه آماری این پیمایش تمامی کارکنان اداره مربوطه شامل ۷۴ نفر، و ۱۵۰۰ نفر کاربران فعال آن است. تعداد ۳۰۶ نفر از بین کاربران، ۵۷ نفر از بین کارکنان و ۸ نفر از بین مدیران براساس جدول مورگان انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته، و برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون tتک نمونهای برای پاسخ به پرسشهای تحقیق استفاده شد. یافتهها تحقیق نشان داد که منظر مشتری بالاترین سطح توازن، و بعد ازآن منظر فرایندهای داخلی بهترین سطح توازن را داراست. دو منظر رشد و یادگیری و مالی در پایین ترین سطح توازن قرار دارند. نتیجه ای که بدست آمد عملکرد در دو منظر مشتری و فرایندهای داخلی متوازن و در دو منظر مالی و رشد و یادگیری غیرمتوازن است.
تحقیقی توسط فخر السادات هاشمیان (۱۳۹۱) با عنوان ارزیابی عملکرد شرکت ملی گاز ایران به روش کارت امتیازی متوازنBSC انجام شده است. این تحقیق به روش توصیفی پیمایشی انجام شد. جامعه تحقیقی شامل کلیه کارکنان و مشترکین شرکت گاز کشور بود. نمونه گیری به روش تصادفی طبقهای، با رعایت نسبت نمونهگیری از ۳۰ استان کشور برابر ۳۵۰ نفر به دست آمد که از این میان ۳۰۰ نفر کارکنان و ۵۰ نفر مشترک گاز بودند. در نهایت داده های ۲۶۱ نفر از کارکنان(۱۰۰ مدیر، ۱۶۱ کارشناس) و ۵۱ مشترک گاز مورد تحلیل قرار گرفت. یافتهها با توجه به ملاک توازن(۲۰۳۳) و نیز نتایج آزمونt تک نمونهای نشان داد که عملکرد کلی شرکت گاز به لحاظ کلی و در هر یک از ابعاد متوازن است(P<0.1). همچنین بین ابعاد ۴ گانه ارزیابی رابطه مستقیم و معنا دار مشاهده گردید(P<0.1). از طرف دیگر تحلیل واریانس درون موردی نشان داد که دو بعد رشد و یادگیری به لحاظ توازن در یک سطح قرار دارند و بیشترین توازن مربوط به بعد رضایت از مشتری است و بعد مالی با توازن کمتری در مقایسه با ابعاد غیر مالی مواجه است. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که فرایند داخلی(=۰.۳۸β) و رشد و یادگیری (=۰.۲۸β) بهترین پیش بینی کننده برای بعد مالی شرکت ملی گاز هستند و ارتقاء این دو بعد با بهبود هر چه بیشتر بعد مالی همراه خواهد بود. همچنین، نتیجه آزمون t دو گروه مستقل نشان داد که مدران در مقایسه با پرسنل، شرکت را به لحاظ دو بعد رشد و فرایند داخلی متوازن تر میدانند. بعلاوه، کارکنان کلان شهرها در مقایسه با کارکنان سایر شهرها معتقدند شرکت گاز در بعد رشد توازن کمتری دارد و همین طور میانگین بعد رضایت مشتری در گروه کارکنان بالاتر از گروه مشترکین گاز قرار دارد که نشان از تفاوت بین نظرات کارکنان و مشترکین گاز است و کارکنان برآورد بیشتری از رضایت واقعی مشتری دارند. در نتیجه، عملکرد شرکت ملی گاز ایران به طور کلی و در هر یک از ابعاد متوازن و مطلوب است و برای افزایش این توازن باید به نظرات مشترکین و رشد و یادگیری در کنار رضایت کارکنان جهت ارتقاء ابعاد غیرمالی و در نهایت ارتقاء بعد مالی توجه بیشتری شود.

با توجه به مباحث مطرح شده در فصول قبل و با نظر به یافته های پژوهش حاضر یک سوال در ذهن شکل می گیرد. آیا شخصیت کارآفرینی تاثیری در بروز رفتارهای کارآفرینانه دارد؟ در پاسخ به این سوال، نتایج پژوهش در فصل قبل نشان داد که تاثیر معناداری شخصیت کارآفرینی در بروز رفتارهای کارآفرینانه دارد.
با توجه به اینکه تحقیقات مرتبطی با فرضیه های اصلی و فرعی این پژوهش در داخل و خارج از کشور صورت نگرفته است لیکن پژوهشگر تنها به نتایج برخی از تحقیقات مرتبط پرداخته است.همانگونه که در مبانی نظری و پیشینه تحقیق نیز آورده شده است، مطالعات و بررسی های پارسا و همکاران (۱۳۹۰)، پورقاز و همکاران (۱۳۹۰)، طالبی و زارع یکتا (۱۳۸۹)، اورو^[۲۵](۲۰۱۱)، دویر^[۲۶](۲۰۱۰)، برنداستار(۲۰۱۱)، پارکس^[۲۷](۲۰۰۹)، براتکو(۲۰۰۶)، تیکسون^[۲۸](۲۰۰۴)، ورهل(۲۰۱۲)، ویتزل^[۲۹](۲۰۱۰)، مارکاتی(۲۰۰۸) و دم(۲۰۱۰) نشان می دهد که شخصیت از عوامل موثر در بروز رفتارهای کارکنان در سازمانها است و در پژوهش حاضر تاثیر شخصیت کارآفرینی در بروز رفتارهای کارآفرینانه معنادار می باشد.
در مورد متغیر رفتار کارآفرینانه با توجه به پیشینه پژوهش حاضر، نظرات و بررسی های احمدی و همکاران (۱۳۹۱)، جانقربانیان و همکاران (۱۳۹۰)، بارانی و همکاران (۱۳۸۹)، هانگ ووانگ (۲۰۱۱)، لوسکه و مینیتی(۲۰۰۶)، کولینگر و همکاران (۲۰۰۷)، کو و باتلر(۲۰۰۷) و برگووت^[۳۰] (۲۰۰۴) مورد تایید قرار گرفته که نشان دهنده اهمیت این متغیر در سازمانها می باشد. در پژوهش حاضر رفتار کارآفرینانه به عنوان متغیر وابسته تعریف شده است و تاثیر شخصیت کارآفرینی بر روی آن سنجیده شده است که تاثیر معناداری وجود دارد.
همانطور که در مبانی نظری و پیشینه پژوهش ذکر شد مطالعات و بررسی های کشاورزی (۱۳۸۶)، عبیلی و همکاران (۲۰۱۱)، وانگ (۲۰۱۲)، سنگ و هانگ (۲۰۱۱)، لین^[۳۱] (۲۰۰۶)، دو و همکارن (۲۰۰۷)، بوئر و همکاران ^[۳۲](۲۰۱۲) و یانگ (۲۰۰۸) نشان می دهد که ویژگی تسهیم دانش به یکی از ویژگی های اصلی سازمانها محسوب می شود نتایج پژوهش حاضر بر آن نکته تاکید دارد که تاثیر غیرمستقیم تسهیم دانش را در بروز رفتار کارآفرینانه رد می کند و نشان دهنده این است که فرد با تسهیم دانش نمی تواند از خود رفتاری کارآفرینانه بروز دهد و به اشتراک گذاری دانش به تنهایی منجر به بروز رفتار کارآفرینانه نمی شود زیرا ممکن است اطلاعات متفاوت و بی ربط باعث سردرگمی فرد شود.
نزدیک ترین پژوهش به موضوع مربوط به مطالعه طالبی و زارع یکتا (۱۳۸۹) با موضوع بررسی اثرگذاری شخصیت و روش مدرسان کارآفرینی بر انگیزش دانشجویان در راه اندازی کسب و کار جدید است.
یافته ها نشان می دهند که بین صفات شخصیتی و ایجاد انگیزه در دانشجویان برای راه اندازی کسب و کار ارتباط معنی دار وجود داشته و با درصدهای متفاوت بر یکدیگر اثرگذار است.

در پژوهش حاضر هم شخصیت کارآفرینی تاثیر معناداری در بروز رفتارهای کارآفرینانه دارد. کنترل درونی افراد اهمیت زیادی در بروز رفتارهای کارآفرینانه دارد.
۵-۴٫ پیشنهادات اجرایی
۱- بهتر است که مدیران مراکز رشد روحیه کارکنان را ارتقا بخشند و حس با ارزش بودن را در کارکنان ایجاد کنند(فرضیه اصلی اول).
۲- داشتن کادر روانشناسی در این مراکز به کارکنان کمک می کند تا ویژگی های شخصیتی خود را بشناسند و در جهت بهبود آن گام بردارند(فرضیه فرعی اول).
۳- مراکز رشد باید سعی در تقویت ویژگی های مهم شخصیتی در کارکنان کنند، تا سازمانشان رو به بهبود و پیشرفت حرکت کند(فرضیه فرعی چهارم).
۴- مدیران باید روح کارآفرینی را در سازمان تقویت کنند تا افراد به بیان ایده های خود در جهت بهبود سازمان بپردازند(فرضیه فرعی دوم).
۵- ایجاد یک کادر تحقیق و توسعه در سازمان لازم است تا این کادر با بررسی تمام جوانب کار رفتارهای کارآفرینانه از خود بروز دهند(فرضیه فرعی پنجم).
۶- تشویق کارکنان به تسهیم دانش یکی از مهمترین اقدامات در راستای ترقی می باشد(فرضیه فرعی دوم).
۷- ایجاد شرایط مناسب برای خلاقیت در سازمان(فرضیه اصلی اول).
۸- اجرای سیستم پاداش برای کارکنانی که از خود خلاقیت نشان می دهند و به بروز رفتار کارآفرینانه می پردازند(فرضیه اصلی دوم).
۹- داشتن چرخش شغلی در سازمان باعث می شود تا کارکنان به بیشتر تخصص ها دست یابند و فکرشان آماده ارائه ایده در سازمان باشد(فرضیه فرعی دوم).
۱۰- مدیران چشم انداز خود را طی جلسات متعدد با کارکنان در میان گذارند تا در این راستا به تجزیه و تحلیل آن پرداخته شود و تهدیدها و فرصت ها شناسایی شوند(فرضیه فرعی پنجم).
۱۱- گزینش افراد مبتکر و خلاق در واحدهای مختلف سازمان و توجه به تفاوتهای شخصیتی افراد و بکارگیری افراد موافق و مخالف در جلسات کاری جهت ایجاد زمینه های خلاقیت و ابتکار(فرضیه اصلی اول).
۵-۵٫ پیشنهادات پژوهشی
۱- با توجه به اهمیت شخصیت کارآفرینی به سایر محققین پیشنهاد می شود که بصورت تخصصی تر به مولفه های این موضوع بپردازند.
۲- بررسی تاثیر شخصیت کارآفرینی در بروز رفتار کارآفرینانه را می توان در سازمانهای تولیدی و صنایع بکار برد.
۳- عوامل دیگری وجود دارد که باعث بروز رفتار کارآفرینانه می شود. لذابه سایر پژوهشگران پیشنهاد می گردد سایر عوامل موثر را بررسی کنند.
۴- در این پژوهش به عوامل انسانی تسهیم دانش پرداخته شد و عوامل فنی و سازمانی مورد بررسی قرار نگرفته است لذا به سایر محققین پیشنهاد می شود تا عوامل دیگر تسهیم دانش به عنوان متغییر میانجی مورد بررسی قرار گیرد.
۵-۶٫ محدودیت های پژوهش
۱- عدم آشنایی برخی از کارکنان با مفهوم تسهیم دانش.
۲- عدم استفاده از روش های دیگر جمع آوری داده ها مثل مشاهده برای پوشش محدودیتهای مربوط به روش پرسشنامه.
۳- عدم تمایل برخی از افراد نمونه آماری در پاسخگویی به سوالات پرسشنامه.
۴- برخورد محتاطانه برخی کارکنان در پاسخگویی به پرسشنامه.
۵- عدم دسترسی به تمام کارکنان در زمان معین.
۶- عدم همکاری مدیران در پخش پرسشنامه.
۵-۷٫ جمع بندی
این فصل از پژوهش به نتیجه گیری و بیان پیشنهادات اختصاص یافته بود. در ابتدای فصل به تحلیل نتایج حاصل از تحقیق پرداخته شد. سپس، پیشنهادات در دو بخش اجرایی و پژوهشی ارائه شد و در پایان نیز به بیان محدودیتهای تحقیق پرداخته شد
منابع
فهرست منابع
منابع داخلی:
۱- احمدپور داریانی، محمود(۱۳۷۸)، کارآفرینی: تعاریف، نظریات و الگوها، چاپ اول، نشر پردیس.
۲- احمدپور داریانی، محمود و عزیزی، محمد(۱۳۸۳)، کارآفرینی، محراب قلم، دفتر برنامه ریزی و تالیف آموزش های فنی و حرفه ای و کاردانش.
۳- احمدی، فریدون؛ شافعی، رضا و مفاخری نیا، فرانک (۱۳۹۱)، بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر رفتار کارآفرینانه دانشجویان دانشگاه کردستان، توسعه کارآفرینی، سال چهارم، شماره پانزدهم، ۱۴۵-۱۶۳٫
۴- بارانی، شهرزاد؛ زرافشانی،کیومرث ؛ دل انگیزان، سهراب و حسینی، مریم(۱۳۸۹)،تاثیر آموزش کارآفرینی بر رفتار کارآفرینانه دانشجویان دانشگاه پیام نور کرمانشاه: رویکرد مدلسازی معادله ساختاری، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره۵۷، ۱۰۵-۸۸٫
۵- بهرامی، مهدی(۱۳۸۹)،بررسی مقایسه ای تعهد سازمانی براساس ویژگی های شخصیتی: مطالعه موردی در بیمارستان های آموزشی شهید صدوقی و رهنمون یزد، فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده بهداشت یزد، سال نهم، شماره دوم و سوم.
۶- پارسا،عبداله ؛ عبدالوهابی، مرضیه و ظریف، سکینه(۱۳۹۰)،بررسی تاثیر شیوه های حل مساله بر شخصیت کارآفرینانه: مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز، توسعه کارآفرینی، سال چهارم، شماره چهاردهم،۱۴۵-۱۶۴٫
۷- پاشا،غدیر و خدادای،فریبا(۱۳۸۷)، رابطه بین ویژگی های شخصیتی و ویژگی های شغلی کارکنان با تعهد سازمانی آنها در سازمان آب و برق اهواز،قابل دسترس در اس آی دی: (تاریخ دسترسی:۲۷/۱۱/۱۳۹۰ ).
۸- پورقاز، عبدالوهاب ؛ کاظمی، یحیی و محمدی، امین(۱۳۹۰)،بررسی رابطه شیوه های تفکر و ویژگی های شخصیتی کارآفرینی مدیران مدارس: مطالعه موردی مدارس مقاطع سه گانه شهر بیرجند، توسعه کارآفرینی، سال سوم، شماره یازدهم،۶۷-۸۵٫
۹- جانقربانیان، زهرا ؛ کامکار،منوچهر و سماواتیان،حسین(۱۳۸۹)،پیش بینی رفتارهای کارافرینانه براساس حمایت سازمانی ادراک شده و هوش هیجانی، صنعت و کارآفرینی، شماره چهل و هشتم.
۱۰- خانجانی،زهره ؛ مهین،هدی و حسینی نسب،داوود.(۱۳۸۵)،نقش های عامل های عمقی شخصیت در استعداد و عملکرد کارآفرینی، فصلنامه علمی پژوهش روانشناسی دانشگاه تبریز، سال اول، شماره ۴، ۸۷-۱۱۶٫
۱۱- خوئینی،فریبا(۱۳۸۴)،بررسی رابطه بین شیوه های تفکر و خلاقیت دانشجویان، فصلنامه تخصص مدیریت، سال دوم، شماره پنجم،۷۵-۷۷٫

عنوان صفحه
شکل شماره ( ۲-۱) : رابطه خلاقیت، نوآوری و تغییر ۳۰
شکل شماره (۲-۲): توالی فرایند نوآوری در سازمان ۳۹
شکل شماره (۲-۳). چرخه یادگیری هفت گانه ۸۵
شکل شماره‌ی (۲-۴): یادگیری مادام العمر برای نوآوری ۱۰۹

شکل شماره (۲-۵) مدل مفهومی نوآوری دانشگاهی و گرایش دانشجویان به یادگیری مادام
العمر با واسطه گری مهارت اعضای هیئت علمی در فرایند یاددهی – یادگیری ۱۲۸
شکل شماره ۴-۱- مدل رابطه مستقیم نوآوری دانشگاهی و گرایش دانشجویان به یادگیری
مادام العمر ۱۵۵
شکل شماره ۲-۴- مدل رابطه نوآوری دانشگاهی و مهارت اعضای هیئت علمی در
فرایند یاددهی – یادگیری ۱۵۷
شکل شماره ۴-۴- مدل نهایی رابطه نوآوری دانشگاهی و گرایش دانشجویان به یادگیری
مادام العمر با واسطه ی مهارت اعضای هیئت علمی در فرایند یاددهی – یادگیری ۱۵۹
فصل اول
مقدمه
۱-۱-کلیات
امروزه سازمان ها یکی از اصلی ترین ارکان زندگی بشری به حساب می آیند . و نقش آنها در قرن بیست و یکم بیش از پیش نمایان شده است . آدمی از ابتدا تا انتهای عمر خود به انواع سازمان ها برای رفع نیاز ها و همچنین حرکت در جهت رشد و پیشرفت نیازمند است و ناگزیر از ارتباط با سازمان ها است . یکی از سازمان هایی که امروزه مورد توجه جدی قرار گرفته است نظام آموزش عالی است . نظام آموزش عالی که یکی از نهاد های مهم اجتماعی است ، در سطوح مختلف جامعه مسئولیت تعلیم و تربیت همه جانبه افراد را بر عهده دارد و موظف به انتقال فرهنگ ، ارزش ها ، پرورش اجتماعی سیاسی ، تربیت نیروی متخصص ، حفظ وحدت اجتماعی و رشد فردی است که در نظام آموزشی در چارچوب ساختار رسمی صورت می گیرد . (طاهری زاده ، سلیمی و صالحی زاده ، ۱۳۹۰) از وظایف خطیر دانشگاه ها، توسعه علمی است. توسعه پایدار و همه جانبه جز بر مدار دانشگاه و نظام آموزشی پاسخگو و کارآمد، میسر نخواهد شد. توسعه انسان، محور اصلی برنامه ریزی توسعه متوازن فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است. نقش دانشگاه به عنوان حافظه عقلانی و انتقادی هر جامعه، مطرح است و نمی توان نقش آن را به انتقال صرف محفوظات و اطلاعات خلاصه کرد. دانشگاه فعال و پویا فقط به انتقال و تعلیم دانش روز اکتفا نخواهد کرد، بلکه با تأکید بر پژوهش در مرزهای دانش، به تولید علم بومی یا علم و فناوری ملی نیز می پردازد.
تحولات شگرف پایان قرن بیستم و پیش بینی انقلاب های علمی، اطلاعاتی و مدیریتی در قرن بیست و یکم، مبین ابهام اساسی فرا روی بشر در مواجهه با آینده است. در دوره ای که مضاعف شدن تولید علم و دانش به کمتر از پنج سال رسیده ، مسئله ای اساسی به نام انفجار اطلاعات، تحولی عظیم و واقعیتی غیر قابل انکار است. نقش محوری دانشگاه ها و نظام آموزش عالی در شکل گیری و رهبری این تحولات، انکار ناپذیر است(سبحانی نژاد و افشار، ۱۳۸۸) وجود آموزش عالی برای تضمین آینده اجتماعی اقتصادی تمام کشورها امری حیاتی است. امروز رشد فناوری مستلزم نیروی کاری است که فرهیخته، انعطاف پذیر و از نظر تسلط بر فناوری توانا باشد و برای مقابله با مشکلات پیچیده جامعه و اقتصاد جهانی، آمادگی بهتری داشته باشد. دانشگاه ها بهترین تشکیلاتی هستند که با ارائه دانش و مهارتهای سطح بالا با محتوایی متناسب با نیازهای اقتصادی صلاحیت های شغلی به اشخاص می دهند و بنا به گفته کناپر و کراپلی، سکوی پرش برای ورود به بازار کار هستند. (محمدی مهر ، ملکی ، خوشدل و عباس پور، ۱۳۹۰)
با توجه به مطالب ذکر شده می توان گفت یکی از فاکتورهای موفقیت دانشگاه برای توسعه علمی و پاسخگویی به شرایط موجود نوآوری می باشد . نوآوری، عبارت است از تغییری معنی دار که برای بهبود خدمات و فرایند های سازمانی و ایجاد ارزشهای جدید برای ذینفعان سازمان ها صورت می گیرد و برای دست یابی به ابعاد جدید عملکرد بر رهبری سازمان تمرکز دارد. تأکید دپارتمان های حوزه تحقیق و توسعه برای نوآوری در موسسات آموزش عالی به منظور ارتقاء ارزش آموزشی برای دانشجویان و بهبود اثر بخشی تمامی فرایند های یادگیری محور و کارآیی فرایند های پشتیبان، رویه های یادگیری محور امری حیاتی و ضروری است. دانشکده ها و دانشگاه ها باید به گونه ای مدیریت و رهبری شوند که نوآوری به عنوان یک فرهنگ و بخش طبیعی فعالیت های روزانه در آمده و به عنوان دانش افزوده برای همه اعضای هیئت علمی و دانشکده مطرح شود. توانایی تسریع در انتشار و تبدیل این دانش به سرمایه که محرکی برای بهبود آموزشی می باشد، امری ضروری است. پیشبرد و هدایت حرکت نوآوری، اجرا و پیگیری اصلاحات و بهبود ها اغلب برای بسیاری از دانشکده ها و دانشگاه ها بی نهایت مشکل است. در برخی موارد، هر موسسه آموزشی ممکن است روشی ویژه به خود داشته باشد که تا اندازه ای نوآورانه است. هر دانشکده یا دانشگاه می تواند نشریات و مطالبی را منتشر کند که معرفی کننده برنامه ها و فعالیتهای جدیدی است که با هنجارهای دانشگاهی متفاوت هستند و شیوه جدیدی را (دست کم برای موسسه) ابداع می کنند و افرادی توانمند را برای هدفهای مناسب در نظر بگیرد. در هر صورت این فعالیت های جدید و دیگر تغییرات برای بسیاری از بخشها به صورت تصادفی هستند نه سیستماتیک. تعداد محدودی از مؤسسات آموزشی به کنترل خوبی بر پیامدهای حاصل از نوآوری دست یافته اند و بسیاری از موسسات آموزشی که زمان و تلاشهای قابل ملاحظه ای را صرف بهبود عملکرد خود کرده اند که اغلب به الگوی پیشین بازگشت داشته اند. پر روشن است که بسیاری از موسسات آموزشی فاقد یک چارچوب سیستماتیک هستند که به آنها اجازه بدهد تا به طور مؤثری تغییرات مدیریت و نوآوری را تشویق کنند و به نتایج مثبت و رو به افزایش حاصل از تلاشهای خود دست یابند. (شرفی،۱۳۸۷)
همچنین با پیچیده شدن جوامع، نیازهای فردی و اجتماعی نیز پیچیده می شوند. بدین سبب وظیفه و مسئولیت مدرسان و اساتید امروز در فرایند آموزش و تدریس نسبت به گذشته سنگین تر و پیچیده تر شده است. یکی از مؤثرترین و کارسازترین مؤلفه های نظام آموزشی عالی را اعضای هیئت علمی و اساتید دانشگاه تشکیل می دهد و عملکرد و سلوک حرفه ای آنان بیش از هر چیز در روش های تدریسشان متجلی خواهد شد. آگاهی و شناخت اساتید از اصول و روش های علمی می تواند آن ها را در کار خود موفق و مؤید سازد. امروزه کار تدریس نیز همچون مشاغل دیگر به تخصص های دیگری نیاز دارد. (طاهری زاده، ۱۳۹۰)
بدین منظور توجه به تدریس اساتید و مهارت های آنان می تواند نقش عمده ای در شکل گیری نوآوری دانشگاهی داشته باشد و همچنین بر روند یادگیری دانشجویان تاثیر بگذارد. چرا که تدریس و یادگیری دو وازه لازم و ملزوم هستند و مهارت در تدریس می تواند به گرایش دانشجویان نسبت به انواع یادگیری ها از جمله یادگیری مادام العمر دامن زند . ارکان اساسی در هر دانشگاه ، استاد ، دانشجو و محیط آموزشی است . مطابق دیدگاه طراحی سیستماتیک آموزشی ، استاد اصلی ترین عامل برای ایجاد موفقیت مطلوب در تحقق اهداف آموزشی می باشد . یک استاد می تواند کمبود امکانات آموزشی و نقص کتب را جبران نماید . در واقع عملکرد و ویژگی های اساتید باعث دستیابی به اهداف آموزشی و یادگیری دانشجو می گردد. نقش استاد در سازندگی افراد و جوامع از دیرباز مورد تاکید قرار گرفته است . در گزارش کمیته اروپایی یادگیری یکی از شاخص های کیفی در یادگیری مادام العمر استاد معرفی شده است. (محمدی مهر ، ملکی ، خوشدل و عباس پور، ۱۳۹۰)
اعضای هیات علمی مسئولیت عمده را در قبال یادگیری دانشجویان به عهده دارند و از این رو انتظار می رود که به قول سوبینسکی الهام بخش یک رنسانس آموزشی باشند . (ساکتی و پارسا ، ۱۳۸۶) مفاهیم یادگیری مادام العمر و شهروندی به مطالعات کومبس و همچنین لینگراد بر می گردد و پس از آن درگزارشات یونسکو در مورد یادگیری برای زیستن و یادگیری به عنوان گنج درون دنبال شده است. یادگیری در سرتاسر زندگی برای جوامع دموکراتیک لازم است. آموزش نباید به تحصیل رسمی ختم شود بلکه بزرگسالان باید به آموزش در سرتاسر زندگی خود دسترسی داشته باشند. چنین ایده ای بر مفهوم جامع یادگیری بنا شده و با کسب دانش، تجدید و استفاده از آن مرتبط است. یادگیری سراسر عمر، نه تنها به این معناست که افراد باید از فرصت های ایجاد شده توسط جامعه متنفع شوند، بلکه جوامع باید فرصت های جدیدی را برای افراد خود تدبیر نمایند. در این دیدگاه جامعه باید بر اندیشه یادگیری برای زیستن با یکدیگر که در برگیرنده توسعه درک دیگران، پیشینه و عادات آنها و ارزشهای معنوی، فرهنگی و اجتماعی است بنا شود، تا افراد، یکدیگر را با درک چگونگی مدیریت تضادها، به شیوه هوشمندانه و مسالمت آمیز، تأیید نمایند .
یادگیری مادام العمر مترادف نوینی برای یادگیری است و دستاورد رشد تصاعدی اطلاعات است ­. توسعه دانش، مهارت ها، علایق و فرصت های یادگیری در زندگی در فرایند یادگیری مادام العمر توسط افراد حفظ می شود. یادگیری مادام العمر در برگیرنده فرایند یادگیری از گهواره تا گور بدون تحمیل اجبار و با میل و علاقه فردی است. (محمدی مهر و همکاران، ۱۳۹۰) یادگیری مادام العمر همواره از شکلی به شکلی دیگر ، جدای از نظام رسمی آموزش ، در جریان بوده است . دلیل این امر آن است که انسان در هر مرحله از زندگی تا زمانی که زنده و فعال است به آموختن موضوعات جدید نیاز دارد . با ورود قرن بیست و یکم ضرورت تطبیق فعال با تغییرات سریع فناوری آشکارتر شده است . دیگر در این شرایط انباشته اطلاعاتی فرد در دوران تحصیل جوابگوی نیازهای آتی وی نبوده و با ناپایدار شدن اطلاعات ، تاکید از آموزش رسمی بر یادگیری شخصی و مادام العمر تغییر جهت یافته است . در نظام های نوین مسئولیت یادگیری بر عهده فراگیر گذاشته شده است و یادگیران براساس نیاز یا علاقه موضوعات یادگیری را انتخاب می کنند . . در این شرایط محور یادگیری از معلم محوری به دانش آموز محوری تغییر یافته و نقش و جایگاه معلم از آموزنده دانش به نقش هدایت کننده و راهنما تبدیل شده است . (افضل نیا ، اشکوه و کلوی ، ۱۳۸۹) از طرفی به عقیده کندی و همکارانش (۱۹۹۴) در عصر حاضر، مهمترین وظیفه دانشگاه به ویژه در دوره کارشناسی، فراهم کردن زمینه های تحقق ایده یادگیری مادام العمر است. دانشگاه باید علاوه بر تدارک فرصت های یادگیری متنوع و متعدد، در صدد پرورش یادگیرندگان مادام العمر باشد. این مؤسسه برای انجام بخش دوم رسالت خود باید تلاش کند دانشجویان را به دانش، نگرش ها، و مهارت هایی مجهز کند تا انگیزه و توانایی لازم برای تداوم یادگیری را در آنها افزایش دهد. (نصر اصفهانی و بقراطیان، ۱۳۸۵)
بنابراین در زمانی که یادگیری مادام العمر چالش مهمی است که هر فرد و هر جامعه ای با آن مواجه است، دانشگاه ها می توانند عرصه بزرگی را برای تحقق آن فراهم آورند. آنچه در آموزش دانشگاهی حائز اهمیت است تجهیز دانشجویان به نگرش ها و مهارت هایی جهت یادگیری توسط خودشان هم در آموزش رسمی و هم بعد از فراغت از تحصیل است . و ایجاد نگرش به این موضوع که یادگیری در زمینه های خیلی متنوعی هم در نشست های علمی دانشگاهی و هم در جلسات غیر علمی ، در جامعه ، محیط کار و خانواده اتفاق می افتد. و رسالت مهم دانشگاه در قرن بیست و یکم ، تربیت یادگیرندگان مادام العمر است (محمدی مهر ، ۱۳۹۰)
۱-۲- بیان مساله
در دنیای امروزی ، توان سازگاری و اداره کردن تغییرات عنصر اصلی موفقیت و بقای هر سازمان است و کسب این توانایی ها خود ، مستلزم توجه سازمان به خلاقیت و نوآوری افراد است . سازمان های موفق ، سازمان هایی هستند که خلاقیت و نوآوری نوک پیکان حرکت آنان را تشکیل می دهد ، به عبارتی سازمان های امروزی برای ادامه حیات ، بایستی پویا بوده و مدیران و کارکنان آنها افرادی خلاق و نوآور باشند تا بتوانند سازمان را با این تحولات منطبق ساخته وجوابگوی نیازهای جامعه باشند . می توان گفت در سیستم اقتصاد جهانی و رقابت روز افزون موجود ، خلاقیت و نوآوری در حکم بقا و کلید موفقیت سازمان است . . پیتر دراکر معتقد است در جهانی که دستخوش دگرگونی بوده و امنیت آن هر روز در معرض تهدید است ، تنها راه بقا ابداع و نوآوری است . افزایش رشد اقتصادی ، بالابردن بهره وری و تولید تکنولوژی ، کالاها و خدمات جدید از جمله فواید خلاقیت و نوآوری است که جیمز استونر نیز به آن اشاره کرده است. (حسینی و صادقی، ۱۳۸۹) در دنیای امروز که رشد و گسترش علم و تکنولوژی از عناصر مهم پیشرفت و توسعه در همه ابعاد فرهنگی، علمی، اقتصادی و اجتماعی به حساب می آید و نهادها و نظام های آموزشی و پژوهشی، نقش بس عظیم و پر اهمیت دارند. (سبحانی نژاد ، ۱۳۸۸) امروز نقش تعیین کننده دانشگاه های نسل سوم در رشد و توسعه ی کشورها و ارتباط نزدیک آن با توسعه اقتصادی و همچنین استفاده از ظرفیت دانشگاه ها در خلق ، جذب ، اشاعه و استفاده از فناوری ، به یک باور عمومی تبدیل شده است . (حبیبی رضائی و سیاه منصوری، ۱۳۹۱)
نوآوری در آموزش، پدیده ای نیست که مختص امروز باشد، بلکه می توان گفت که نسبت به گذشته ها حجم، تنوع و دامنه کاربرد آن افزایش و زمان پراکنش آن کاهش یافته است. برای مثال استفاده از پاپیروس در نوشتن به هزاران سال پیش می گردد. در قرن ۱۸ جین باپتیست ^[۱] آموزش همزمان ^[۲] را ابداع کرد. یعنی به جای نظام آموزش یک معلم/ یک شاگرد ^[۳] که از دوران قدیم رایج بود، نظام آموزشی یک معلم / چندین شاگرد را ایجاد و با خلق این نوآوری آموزشی، راه را برای آموزش همگانی^[۴] هموار کرد. بی تردید امروزه با توجه به توسعه و گسترش پیشرفت های فناورانه، سهم نوآوری های آموزشی بسیار بیشتر شده است(حسینی خواه ، ۱۳۸۷) نوآوری از کلمه لاتین “Etavonnl"به معنی ساختن یک چیز جدید استخراج شده است. منظور از نوآوری، خلاقیت متجلّی شده و به مرحله عمل رسیده است. به عبارت دیگر، نوآوری، اندیشه خلّاق تحقق یافته است که به بهبود فرایندها و فراورده ها منجر می شود، موانعی که جز با نوآوری، بهینه سازی، راه های میان بر و دسترسی به فناوری های برتر با تکیه بر داشته های موجود، عملی نخواهد بود. نوآوری دارای مصادیق مختلفی چون ساختن و معرفی یک چیز جدید و مفید در ذهن و آغاز یک عمل برای بار نخست، به کارگیری و عملی ساختن تفکرات جدید ناشی از خلاقیت، فرایند تبدیل ایده به محصول خدمات، روش ها و برنامه های نو می باشد(سبحانی نژاد ، ۱۳۸۸) به اعتقاد برخی محققان نوآوری را می توان مجموعه ای از عملیات فنی ، صنعتی و تجاری معرفی نمود. مارکوس نیز نوآوری را به عنوان معرفی یک واحد تغییر تکنولوژیکی دانسته که منظور خود را از تغییر تکنولوزیکی به نقل از شوچیتی یک محصول خدمت و یا استفاده از فرایندی جدید معرفی کرده است.
نوآوری یک فرایند است که در این فرایند ابتدا فرد اجازه می دهد تصورش ( تصوری که به قول اینشتین از دانش مهم تر است ) به آسمان ها صعود کند ، سپس آن را به زمین می آورد و مهندسی می کند ( مهندسی ایده ) تا تبدیل به ایده گردد . سپس ایده ها را از طریق مدیریت ایده به ایده های عملی ، مفید و مناسب تبدیل می کند . (خلاقیت ) ؛ به دنبال آن ایده ها را به کالا ، خدمات و فرایند تبدیل می نماید و نهایتا با تجاری کردن محصولات ، خدمات و فرایند های جدید یا توسعه یافته در بازار ، فرایند نوآوری خاتمه می یابد . (نصیری واحد و احمدی ، ۱۳۸۸)
هر نوآوری جدید، در بردارنده ترکیب جدیدی از ایده ها، قابلیت ها، مهارت ها، منابع و . . . است. در نتیجه هر چه گستره عوامل درون یک سیستم خاص وسیعتر باشد، حوزه ترکیب آن ها به روش های مختلف و ارائه نوآوری جدید که پیچیده تر و پیشرفته خواهند بود، وسیع تر می شود. (حلیمی ، ۱۳۸۷)
تعاریف متعددی از نوآوری دانشگاهی مطرح شده است. اما براساس مجموع تعاریف نوآوری دانشگاهی نویسندگانی مانند نورت و اسمالبون^[۵] ( ۲۰۰۸)، فورست­بو و همکاران^[۶] ( ۲۰۰۷)، رانکو^[۷] ( ۲۰۰۴)، می­توان تعریف جامعی از نوآوری دانشگاهی ارائه کرد. نوآوری دانشگاهی عبارت است از استعداد کلی سازمان در معرفی محصولات جدید به بازار، بهبود خدمات و فرایندهای سازمانی و ایجاد ارزش­های جدید برای صاحبان سازمان­ها( فورست­بو و همکاران ۲۰۰۷) و به طور کلی برای همه جوامع به دلیل ارتباط آن با انعطاف­پذیری و تولید بسیار مهم و اساسی است( رانکو، ۲۰۰۴).
لو و چن(۲۰۱۰) نوآوری دانشگاهی را مشتمل بر تغییرات در ساختار و فرایندهای یک سازمان در راستای به کارگیری مفاهیم جدید مدیریتی، کار و عملیاتی مانند به کارگیری کار گروه ­های تخصصی در تولید، مدیریت زنجیره تأمین یا سیستم­ های مدیریت کیفیت در نظر گرفته­اند. (کشاورز ، ۱۳۹۲)
طبقه ­بندی­های مختلفی از نوآوری صورت گرفته است که از آن جمله می­توان به طبقه بندی­های ایوان^[۸] (۲۰۰۷)، استگلیتز و هین^[۹](۲۰۰۷)، هوگارد و هنسن^[۱۰] (۲۰۰۷)، و رولی و همکاران^[۱۱](۲۰۱۱)، اشاره نمود. اما فورست­­بو و همکاران(۲۰۰۷)، سه بعد زیر را برای نوآوری دانشگاهی در نظر می­گیرند: ۱- بعدآموزشی^[۱۲]: بعد آموزشی نوآوری دانشگاهی ارائه انواع جدیدی از رشته­ها، مواد آموزشی و طراحی برنامه درسی رشته­ های مختلف می­باشد. ۲- بعد پژوهشی^[۱۳]: بعد پژوهشی نوآوری دانشگاهی فراهم آوردن زمینه پژوهش در دانشگاه و موسسات تحقیقات علمی و همکاری با سایر دانشگاه­ها می­باشد. و ۳- بعد سازمانی^[۱۴]: بعد سازمانی نوآوری دانشگاهی دربر­گیرنده راه­های جدید در جهت افزایش انگیزه کارکنان به کار و اساتید به تدریس و امکان دسترسی به پیشرفت تدریجی و مداوم می­باشد. (کشاورز ، ۱۳۹۲) آنچه در این میان می تواند بر نوآوری دانشگاهی موثر باشد و نقش عمده ای را در بوته عمل نشاندن این عنصر ایفا کند چیزی نیست جز تدریس اساتید و اعضای هیات علمی که یکی از رکن های اساسی نظام آموزش عالی را تشکیل می دهند .
گیج . ان. ال تدریس را هرگونه فعالیتی می داند که از جانب یک فرد به منظور تسهیل یادگیری فرد دیگری انجام می پذیرد . و یادگیرنده را با زوایای بیشتری از ناشناخته آشنا می کند . (افکانه ، ۱۳۸۸) بدین منظور می توان به مهارت های تدریس اساتید در چرخه یادگیری نیز اشاره کرد. چرخه یادگیری، یک مدل تدریس کاوش ‌محور است که برای معلمان و به منظور طراحی مواد برنامه درسی و راهبردهای آموزشی سودمند می‌باشد. تاکنون اشکال مختلفی از چرخه یادگیری شکل گرفته است . دارابی (۱۳۹۲) آنها را جمع بندی کرده است که بر حسب تعداد مراحل عبارتند از: چرخه یادگیری سه گانه^[۱۵]( کارپلاس و تی یر^[۱۶]، ۱۹۶۷)، چرخه یادگیری چهارگانه^[۱۷](بِرِدِرمن^[۱۸]، a1982، b1982؛ شایمنسکی، کیل و آلپورت^[۱۹]، ۱۹۸۳؛ مارتین، سکستون و گرلوویچ^[۲۰]، ۲۰۰۱؛)، چرخه یادگیری پنج گانه^[۲۱](بای بی^[۲۲]، ۱۹۷۷)، چرخه یادگیری شش گانه^[۲۳](چِسین و مور^[۲۴]، ۲۰۰۴؛ دوران، دوران، هانی و شیرمن^[۲۵]، ۲۰۱۱) و چرخه یادگیری هفت گانه^[۲۶](ایزن کرفت^[۲۷]، ۲۰۰۳).
طبق مدل چرخه یادگیری هفت گانه که توسط آرتور ایزن کرفت^[۲۸](۲۰۰۳) مطرح شد و مبنای پژوهش حاضر می‌باشد، آموزش باید شامل هفت مرحله مجزا باشد:
-مرحله استنباط: در این مرحله، استاد به تعیین دانش پیشین دانشجویان، در مورد موضوع مورد بحث می‌پردازد و به وی امکان می دهد تا تصورات نادرست دانشجویان درباره موضوع را شناسایی کند (ایزن کرفت، ۲۰۰۳).
-مرحله مشارکت: هدف مؤلفه مشارکت، جلب توجه دانشجویان، به تفکر واداشتن آنان درباره موضوع، برانگیختن سؤالاتی در ذهن آن‌ها، تحریک تفکر و دسترسی به دانش پیشین می‌باشد. این مرحله هم شامل دسترسی به دانش پیشین و هم ایجاد شور و شوق در رابطه با یادگیری موضوع می‌باشد. در این مرحله، اساتید می‌توانند دانشجویان را تحریک، آنها را به درس علاقه‌مند و برای یادگیری آماده سازند (برنسفورد، برون و کوکینگ^[۲۹]، ۲۰۰۰).
- مرحله اکتشاف: مرحله اکتشاف، این فرصت را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد تا به مشاهده، ثبت اطلاعات، تعیین متغیرها، طراحی و برنامه‌ریزی آزمایش‌‌ها، ترسیم نمودار، تفسیر نتایج، تدوین فرضیات و سازمان‌دهی یافته‌های خود بپردازند. اساتید نیز می‌توانند در این مرحله، سؤالاتی را طرح، رویکردهایی را پیشنهاد، بازخوردهایی را ارائه و ادراک و فهم دانشجویان را مورد ارزیابی قرار دهند (گیل^[۳۰]، ۲۰۰۲).
- مرحله توضیح: در طول مرحله توضیح، دانشجویان با مدل‌ها، قوانین و نظریات آشنا می‌شوند. دانشجویان بر حسب این مدل‌ها و نظریات جدید، نتایج را خلاصه می‌کنند. استاد، دانشجویان را در جهت تعمیم‌های منسجم، یکپارچه و سازگار، هدایت می‌کند و با طرح واژه های علمی مختلف به دانشجویان کمک می‌کند و سؤالاتی را مطرح می‌کند تا به دانشجویان کمک ‌کند که با بهره گرفتن از این واژه‌ها، نتایج حاصل از اکتشاف خود را توضیح دهند. تمایز بین دو مؤلفه اکتشاف و توضیح، حاکی از آن است که یادگیری مفاهیم، مقدم بر یادگیری اصطلاحات علمی است؛ در مرحله اکتشاف، دانشجویان با بهره گرفتن از فرصت و منابعی که در اختیار آنها گذاشته می‌شود، به مشاهده، آزمایش و جمع‌ آوری اطلاعاتی راجع به موضوع جدید می‌پردازند و اکتشافات خود در رابطه با موضوع جدید را با بهره گرفتن از مفاهیم و به زبانی ساده، سازمان‌دهی می‌کنند، اما در مرحله توضیح، استاد، دانشجویان را با واژه‌ها و اصطلاحات علمی آشنا کرده و به آن‌ها کمک می‌کند تا ادراک و اکتشاف خود از موضوع را در قالب اصطلاحات علمی بیان کنند (ایزن کرفت، ۲۰۰۳).
- مرحله بسط یادگیری: این مرحله از چرخه یادگیری، فرصتی را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد تا دانش خود را در حیطه‌ها و زمینه‌های جدید به کار ببرند، که ممکن است شامل مطرح کردن سؤالات و فرضیات جدید برای اکتشاف باشد. این مرحله با سازه روان شناختی که"انتقال یادگیری” نامیده می‌شود، ارتباط مستقیمی دارد (ثورندایک^[۳۱]، ۱۹۲۳).
- مرحله ارزیابی: این مرحله شامل راهبردهایی است که به تداوم و استمرار هر دو نوع ارزیابی تکوینی و نهایی از یادگیری دانشجویان کمک می‌کند. چنانچه اساتید بتوانند چرخه یادگیری و تجاربی که دانشجویان در کلاس انجام می‌دهند را به خوبی طراحی و اجرا نمایند، بعد از آن باید بتوانند جنبه‌هایی از این موارد را در قالب ابزارهای ارزیابی مورد بررسی قرار دهند. این ابزارهای ارزیابی باید دربرگیرنده سؤالاتی از تحقیقات آزمایشگاهی باشد که آن‌ها انجام می‌دهند. به منظور ارزیابی دانشجویان باید از آن‌ها خواست تا داده‌های به دست آمده از آزمایش‌ها را مثل کاری که خود انجام داده‌اند، تفسیر کنند یا اینکه از آن‌ها خواست تا آزمایش‌هایی را طراحی نمایند (کلبِرن و کلاف^[۳۲]، ۱۹۹۷).
- مرحله توسعه یادگیری: در این مرحله دانشجویان هدایت می‌شوند تا مفهوم جدید را به زمینه‌های مختلف مرتبط و در این زمینه‌ها به کار بگیرند (بنتلی، ایبرت و ایبرت^[۳۳]، ۲۰۰۷). علت اضافه شدن مرحله توسعه یادگیری به مرحله بسط یادگیری این است که به مدرسان یادآوری شود این مسأله که دانشجویان باید انتقال یادگیری را تمرین کنند، از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. اساتید باید مطمئن شوند که دانش در زمینه‌های جدید به کار گرفته می‌شود و به یک زمینه ساده، محدود نمی‌شود (ایزن کرفت، ۲۰۰۳).
جویس و همکاران معتقد هستند روش های موثر تدریس از آن جهت که به شاگردان نحوه یادگیری را یاد می دهند و از آنجا که آنها دارای انعطاف پذیری سازگار و اثر بخش هستند ، همه ی شاگردان را درگیر و زمینه درگیری در سطح بالاتر را ایجاد می کند. در این روش ها علاوه بر چیرگی شاگردان بر اطلاعات و مهارت های حاصل از هر تجربه یادگیری ضمن یادگیری محتوا ، توانمندی های آنان را در روی آوری به تکالیف جدید یادگیری افزایش می دهد و برنامه هایی را برای مطالعه های بعدی طراحی و اجرا می کند. (شواخی، نادری، عابدی ، ۱۳۸۶)
بنابراین می توان گفت تدریس کانون هر برنامه درسی است . و در تمام مقاطع آموزشی اعم از ابتدائی، راهنمایی ، متوسطه ، حتی آموزش عالی ، رایج ترین روش مورد استفاده معلمان و استادان است . وگروهی از اندیشمندان همچون دیویی ، گیلبرت ، آیزنر ، جویس و ویل معتقدند که تدریس و یادگیری لازم و ملزوم همدیگر هستند . به عبارت دیگر ، زمانی می توان ادعا کرد تدریس انجام شده است که یادگیری تحقق یابد . در این رویکرد مسئولیت یادگیری بر عهده نه فقط یادگیرنده بلکه معلم و یادگیرنده است . (گنجی، زاهد بابلان ، معینی کیا، ۱۳۹۱)
از این رو توجه به یادگیرندگان و گرایش آنها به انواع یادگیری ها از جمله یادگیری مادام العمر حائز اهمیت است . دیگر در جهانی که با تغییرات گسترده همراه است ، استفاده از منابع محدود اطلاعات انباشته شده در دوران آموزش رسمی و به کارگیری آنها در مواقع لزوم در آینده قابل اتکا نیست . تمام این عوامل ایجاب می کند که یادگیری به یک دوره مشخص از زندگی افراد محدود نشود تاثیرات این رویکرد موجب شده است تا پارادایم جدیدی مبتنی بر یادگیری پیوسته در تمام طول عمر فرد ، با عنوان یادگیری مادام العمر و با شعار ز گهواره تا گور دانش بجوی شکل بگیرد. براساس نظر کروثر در یادگیری مادام العمر شخص پیوسته در حال یادگیری است و مسئولیت مدیریت یادگیری بر عهده وی محول شده است . همچنین کروثر بیان می کند که در یادگیری مادام العمر شخص چگونگی یادگیری را یاد می گیرد . (افضل نیا و همکاران ۱۳۸۹) یونسکو یادگیری مادام العمر را به عنوان یک مفهوم اساسی برای کلیه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برای اعمال در سیاست های آموزشی آنها می داند. هدف از یادگیری مادام العمر بقا در دنیای پر تلاطم تنش زا و تطابق خود با محیط و ارتقای کیفیت و کمیت زندگی فرد است . ریانش یادگیری مادام العمر را دارای سه محور عمده می داند که موارد زیر را شامل می شود .
کل نظام آموزش باید در پذیرش فراگیر مادام العمر تمرکز کنند .
علاوه بر نظام آموزشی ، سازمان ها ، موسسات و کسب و کارها نیز بر فرایند های یادگیری مادام العمر نیاز دارند .
اشخاص در این شرایط مدیریت یادگیری را برعهده دارند.
در یادگیری مادام العمر فرد در تمام طول عمر به آموختن مشغول است . در این یادگیری اشخاص به طور پیوسته ، دانش ، مهارت ها و علایقشان را در زندگی افزایش می دهند . یادگیری مادام العمر فرایندی از کسب دانش از گهواره تا گور بدون محدود کردن آن به دوره زمانی مشخص یا به مدرسه یا سازمان معینی است . از طرف دیگر ، در روند یادگیری مادام العمر ارتباط های عمودی معلم – شاگردی ( من میگویم – تو یاد بگیر ) به ارتباط های افقی و همسطح بین فراگیران تغییر می یابد . که به افزایش تعاملات بین فردی در یادگیری مبتنی بر همکاری و هم انگیزشی منجر می شود. (افضل نیا، ۱۳۸۹)کریمی و همکاران در مطالعه ای در ارتباط با ویژگی های مدرس با رویکرد یادگیری مادام العمر بیان نمودند اگر عضو هیئت علمی بخواهد نقش جدید خود را برای تربیت یادگیرنده مادام العمر به خوبی ایفا کند ، باید دارای خصوصیاتی باشد که عبارتند از : علاقه به تداوم یادگیری ، انگیزش، تسلط بر روش های تدریس ، آشنایی با دانش روز و ارتباط با دانشجو (محمدی مهر ۱۳۹۰)
مفهوم یادگیری مادام العمر دارای ویژگی‌های مانند: خود مدیریتی (مریام و کافرلا^[۳۴]، ۱۹۹۹)، خود تنظیمی (زیمرمن، بونز و کواچ^[۳۵]، ۱۹۹۶)، یادگیری چگونه آموختن (یونسکو^[۳۶] و کمیسیون بین المللی آموزش قرن بیست و یک^[۳۷]، ۲۰۱۱)، ابتکار و نوآوری (فارست-باو و بوئر^[۳۸]، ۲۰۰۷)، قابلیت تصمیم‌گیری (ریزن^[۳۹]، ۲۰۰۰؛ دفت^[۴۰]، ۲۰۰۵)، قابلیت جمع آوری اطلاعات (کمیته ریاست جمهوری انجمن کتابخانه‌ای آمریکا، ۱۹۸۹) و خود کنترلی (بومیستر، کاتلین و وهس و تیس^[۴۱]، ۲۰۰۷) می‌باشد. (کوچکی ، ۱۳۹۱) جدول شماره‌ی (۱-۱) جمع‌بندی تعاریف مربوط به ابعاد یادگیری مادام العمر از دیدگاه صاحبنظران مختلف را نشان می‌دهد.
جدول شماره‌ی (۱-۱): تعاریف ابعاد یادگیری مادام العمر

شناسایی و بررسی ظرفیت های خوشه سازی استان گلستان
ارائه پیشنهاد به نهادهای مرتبط برای اولویت بندی در سرمایه گذاری

۵-۱ سوال های اصلی و فرعی
۱-۵-۱ سوال اصلی
اولویت استقرار خوشه های صنعتی در استان گلستان چیست؟
۲-۵-۱ سوال فرعی
شاخص های موثر بر موفقیت خوشه های صنعتی استان گلستان چیست؟
اهمیت هر یک از شاخص های تعیین شده به چه میزان است؟
حوزه‌های صنعتی مستعد خوشه‌سازی در استان گلستان چیست؟
از بین حوزه‌های های صنعتی کدام اولویت بیشتری برای خوشه‌سازی دارد؟
۶-۱ روش کلی تحقیق
از نوع هدف کاربردی و از نوع تحقیق توصیفی–پیمایشی می باشد.
۷-۱ قلمرو مکانی- جامعه و قلمرو زمانی تحقیق
قلمرو مکانی–جامعه تحقیق صنایع لبنی، آرد، فرش دستباف، صنایع دستی، ادوات کشاورزی و پرورش طیور استان گلستان می باشد. زمان تحقیق از آغاز اسفند ۱۳۹۳ تا اسفند ۱۳۹۴ می باشد.
۸-۱ روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه:
جامعه آماری این پژوهش خبرگان و صاحب نظران صنعتی ، مدیران و محققین و اقتصاددانان صنعتی و فعالین دانشگاهی استان در صنایع لبنی،آرد، فرش دستباف، صنایع دستی، ادوات کشاورزی و پرورش طیور استان گلستان می باشد. با توجه به اینکه دسترسی به خبرگان در حوزه خوشه صنعتی مشکل بود و تعدادی کمی از صاحب نظران دارای اشراف کامل بر موضوع بودند ، نمونه گیری در این تحقیق به صورت قضاوتی هدفمند بوده است.
۹-۱ ابزار گرد آوری اطلاعات
در گردآوری ادبیات و مفاهیم اولیه از مطالعات کتابخانه ای و مقالات و کتب فارسی و لاتین استفاده شده است.در شناسایی صنایع فعال استان از مطالعات میدانی و اسناد و مراجع آماری و گزارش های رسمی سازمان های ذی ربط استفاده شده است و در شناسایی معیار های موثر بر موفقیت خوشه های صنعتی از مصاحبه ساختاریافته با خبرگان و فعالین صنعت و مرور سوابق پیشین و اسناد استفاده می شود. درگردآوری داده های هرصنعت با نظرسنجی از خبرگان از طریق پرسشنامه ها داده ها جمع آوری می شود.
۱۰-۱ روش تجزیه تحلیل
جهت تحلیل داده ها در این پژوهش از روش های تصمیم گیری چند معیاره^[۸] استفاده شده است.با توجه به در نظر گرفتن وجود رابطه داخلی میان شاخص ها با بهره گرفتن از فرایند تحلیل شبکه ای(ANP)^[9] ، این صنعت ها رتبه بندی شده است. برای وزن دهی شاخص ها در هر صنعت از روش آنتروپی شانون^[۱۰] استفاده شده است.
۱۱-۱ مراحل پژوهش

نمودار ۱-۱ مراحل پژوهش
۱۲-۱ موانع و محدودیت های تحقیق
کمبود منابع اطلاعاتی قابل دسترس و زمان محدود جهت گردآوری داده ها
۱۳-۱ پیشینه تحقیق
بر اساس تعریف پورتر^[۱۱](۲۰۰۱) خوشه ها در واقع، همان تراکم جغرافیایی شرکتهای به هم مرتبط، عرضه کنندگان تخصصی، ارائه کنندگان خدمات، بنگاه های صنایع مرتبط و نهادهای همکار (از قبیل دانشگاهها، مؤسسات استاندارد وانجمن های تجاری) در حوزه های خاصی است که علاوه بر رقابت، با یکدیگر همکاری نیز می کنند. مفهوم خوشه در تعریفی که آلتنبرگ و اشتامر^[۱۲] ارائه می کنند به این معناست که خوشه مجموعه ای نسبتاً بزرگ از بنگاه هاست که در محدوده مکانی خاصی قرار دارند، پیشینه تخصصی مشخصی دارند و در آن خوشه، تجارب بین بنگاهی و تخصص بنگاه ها چشم گیر است. در واقع خوشه های صنعتی شبکه ای محلی از بنگاه های کوچک و متوسط است که در مجموع یک بنگاه بزرگ نوآور را پدید می آورد اما تفاوت این بنگاه بزرگ نوآور با سایر بنگاههای بزرگ در این است که این بنگاه بزرگ، فاقد ساختار سلسله مراتبی است .Bell & Albu,1999))
الگوى الماس پورتر^[۱۳]( ۱۹۹۰ ) بعنوان یک الگو پایه در تحلیل رقابت پذیرى یک صنعت بومى، یکی از چند الگوى محدود در تحقیقات تجارت بین الملل است که نشان می دهد رقابت ملی در سطح صنعتی معین، شامل چه مواردی است. پورتر در این الگو، رقابت پذیری را حاصل تعامل و برهم کنش چهار عامل اصلی می داند:
۱٫عوامل درونی،۲٫ شرایط تقاضای داخلی ، ۳٫صنایع مرتبط و حمایت کننده ، ۴٫راهبردی و ساختار و رقابت شرکت
مهمترین ویژگی خوشه ها که همانا کارایی جمعی است مشروط به ایجاد شرایط زیر است:

• شاخص‌های مناسبی در زمینه تحقیقات علمی و تکنولوژیکی در ئسترس نیست.

• • بسیاری از خروجی‌های نهایی مورد انتظار برای توسعه قابل قبول به طور واضح، مشخص نشده است(مروتی، ۱۳۸۹، ص۴۲).

۲-۸-۵ ارزیابی مالی
این ارزیابی توسط نسبت‌های مالی یا گزارشات و روش های نظیر سود و زیان، ترازنامه، بودجه‌بندی، تطابق بودجه، هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت و … صورت می‌گیرد(خدامرادی، ۱۳۹۰، ص۴۹).
۲-۸-۶ عملکردمالی بانک‌ها
به منظور ارزیابی عملکرد مالی یک بانک، طبقه بندی درآمدها و هزینه های بانک امری ضروری است . به منظور ارزیابی کیفیت درآمدها و شناسایی دلایل تغییرات در میزان سودآوری یک بانک مشخص از سالی به سال دیگر و نیز مقایسه عملکرد مالی بانک های مختلف؛ اطلاعات مزبور ضروری هستند . به طور معمول، اطلاعات مربوط به عملکرد مالی شامل صورت سود و زیان است که درآمدها و هزینه ها را بر اساس ماهیت یا کارکردشان در بانک گروه بندی می نماید. صورتحساب سود و زیان نیز معمولا” شامل اقلام درآمد و هزینه بهره، حق الزحمه و کارمزد، درآمدهای غیربهره ای دیگر، هزینه های عملیاتی، افزایش هزینه ها برای پوشش زیان های اعتباری، دیگر اقلام استثنایی (فوق العاده)، هزینه های مالیاتی و درآمد خالص می شود. یادداشت های همراه صورت سود و زیان جزئیات بیشتری را در مورد طبقات مهم درآمد و هزینه فراهم می آورند. به منظور ارزیابی میزان تحقق سودهای موردانتظار، لازم است اثر اکتسابات انجام شده و فعالیت های کاری متوقف شده در طی سال افشا شوند . ارقام و نسبت های مهم می بایست شامل بازده متوسط سرمایه، بازده متوسط دارایی ها، مابه التفاوت خالص بهره(عبارت است از خالص درآمد ناشی از نرخ بهره تقسیم بر متوسط دارایی های بهره پذیر) ، و نسبت هزینه به درآمد باشند(ارجمندی‌نژاد، ۱۳۸۵، ص۳۸).
اطلاعات بخش های تجاری و جغرافیایی، به تجزیه و تحلیل عملکرد گذشته و ارزیابی چشم اندازهای آتی یاری می رساند. اگر بانک نقش هر یک از مناطق و فعالیت های مختلف خود را در عملکرد کلی مالی افشا نماید کاربر اطلاعات مالی می تواند به درک بهتری از کلیت عملکرد مالی آن بانک نائل آید . به خصوص، این اطلاعات به کاربران کمک می کند تا میزان تنوع در فعالیت های تجاری بانک و نیز سهم مناطق و بخش های تجاری خاصی را که ممکن است پرریسک تر از بقیه ارزیابی شوند، مورد بررسی قرار دهند . همچنین اطلاعات مزبور کمک می کند تا از اثری که تغییرات مهم بر روی کلیت یک بانک بر جای می گذارد (به عنوان مثال به دلیل اختلالات محلی)، آگاه شد(ارجمندی‌نژاد، ۱۳۸۵، ص۳۹).
در مورد فعالیت های کاری بانک، مدیریت از دانش مشروحی برخوردار است که افراد خارج از آن، فاقد چنین امتیازی هستند . از این رو مدیریت می تواند هم به بازار و هم به ناظران بانکی کمک بزرگی نماید . این امر می‌تواند از طریق تبادل نظر پیرامون عوامل مهمی که عملکرد مالی بانک را در طی سال مزبور متاثر نموده‌اند، تشریح تفاوت های موجود بین عملکرد سال جاری و عملکرد سال های قبل و نیز بحث و بررسی پیرامون عواملی که به زعم آنان بر روی عملکرد مالی بانک در آینده تاثیر عمده ای خواهند داشت؛ صورت پذیرد(ارجمندی‌نژاد، ۱۳۸۵، ص۳۹).
۲-۹ شناسایی معیارهای سودآوری بانک‌ها
صورتهای مالی محصول نهایی سیستم گزارشگری مالی است. از مهمترین اهداف تهیه صورتهای مالی مفید بودن آن برای طیفی وسیع از استفاده کنندگان اعم از درون سازمانی و برون سازمانی جهت اخذ تصمیم‌های معقول است(رستمی، ۱۳۹۰، ص۴۸) .
عوامل تعیین کننده سودآوری بانک‌ها به دو گروه عوامل داخلی قابل کنترل مدیریت و عوامل بیرونی فراتر از مدیریت بانک تفکیک شده است. برای تعیین و شناسایی معیارهای سودآوری ایتدا به تعریف سود و سودآوری و مفاهیم آن، اشاره خواهد شد.
۲-۹-۱ مفاهیم سود و سودآوری
- تعریف سود: سود یکی از متغیرترین مفاهیم در دنیای پیچیده تجارت است که شاید روزی فرا نرسد که بتوان از سود تعریفی ارائه نمود که مورد قبول همگان واقع شود درمیان تعاریف گوناگونی که تا کنون برای سود مطرح گردیده، تعاریف ذیل از جامع‌ترین آنهاست:
مک نیل مفهوم سود و زیان را اینگونه تعریف می کند: « سود عبارتست از افزایش در خالص ثروت سهامداران، و زیان عبارتست از کاهش در خالص ثروت سهامداران. این تعریف بسیار منحصر و مفید و روشن و از دیدگاه ریاضی قابل اثبات است.»(رضانژاد، ۱۳۸۹، ص۳).
«سود از تغییر در حقوق صاحبان سهام یا تغییر در خالص داراییهای یک واحد تجاری طی یک دوره مالی ناشی می‌گردد به بیان دقیق‌تر، سود برآیند کلیه تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه طی یک دوره مالی، به استثنای تغییرات ناشی از سرمایه‌گداری توسط صاحبان و توزیع منابع بین آنان باشد.»(عالی‌ور، ۱۳۷۵، ص ۱۸)
- سودآوری: توان شرکت یا موسسه در ایجاد درآمد کافی به گونه‎ای که پس از پرداخت هزینه‌های جاری، مبلغی اضافی به نام سود برای شرکت باقی بماند (رستمی،۱۳۹۰، ص۵۸).
طبق پاراگراف ۴۳ بیانیه شماره (۱۹ مفاهیم حسابداری)، هیئت استانداردهای حسابداری مالی بیان می‌کند اولین نقش سود اینست که عملکرد مالی دوره‌ای یک موسسه را اندازه‌گیری کند. طبق این بیانیه استفاده کنندگان صورتهای مالی استفاده‌های گوناگونی از سود می‌کنند.. آنها می توانند عملکرد مدیریت را ارزیابی کنند، توان سودآوری شرکت را در یک افق طولانی ارزیابی کنند، سودهای آتی را پیش‌بینی کنند و مخاطرات سرمایه‌گذاری در شرکت یا اعتباردهی به آن را برآورده کنند.
بر طبق بیانیه شماره ۶ مفاهیم حسابداری مالی استفاده ارزش تعهدی در حسابداری توسط هیئت استانداردهای حسابداری مالی الزامی شده است(مشایخی، ۱۳۸۸، ص۲)
استفاده از سود بعنوان معیاری برای اندازه گیری دستاوردها و همچنین نشانه‌ای از تصمیمات آتی مدیریت می‌باشد(شباهنگ، ۱۳۸۱، ص۱۷۹)
- نسبتهای سودآوری: این نسبتها میزان سودآوری شرکت در یک دوره را نشان می‌دهند توانایی تحصیل سود و بازده کافی سرمایه‌گذاری، معیار سلامت مالی و مدیریت مؤثر شرکت است. معمولاً سرمایه‌گذاران مایل نیستند در شرکتهایی که توانایی سودآوری ضعیفی دارند سرمایه گذاری کنند. اعتباردهندگان نیز به اینگونه شرکتها علاقه ای ندارند زیرا ممکن است طلب آنها وصول نشود. برخی از نسبتهای مهمی که در نتایج عملیات شرکت را اندازه گیری می کنند به شرح زیر است: نسبت سود ناخالص، نسبت سود خالص، بازده سرمایه گذاری (RoI)، بازده مجموع داراییها(ROA)، بازده حقوق صاحبان سهام(ROE) (رستمی،۱۳۹۰،ص۴۵).
۲-۹-۲ عوامل تحت کنترل مدیریت (داخلی)
در این قسمت به برخی از عواملی که قابلیت کنترل توسط مدیریت دارد، اشاره می‌شود.
الف) سرمایه
سرمایه در اقتصاد عبارتست از حق یا علاقه صاحبان یک موسسه نسبت به دارایی موسسه مذکور. این مبلغ از کم کردن بدهیهای موسسه از جمع دارایی آن بدست می آید(نبوی، ص ۸).
سرمایه رکن مهم پشتوانه مالی هر بانک است که بانک را قادر می‌سازد هنگام رویارویی با مشکلات اقتصادی توانایی بازپرداخت بدهی خود را داشته باشد. نقش مهمی در ثبات مالی بانک‌ها و انگیزه‌های ریسک‌پذیری آنها ایفا می‌کند. از آنجا که تضمین نگهداری وجوه منابع سرمایه‌یی معتبر موجب کاهش ریسک‌پذیری بانک‌ها می‌گردد لذا یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی بانک‌ها نسبت کفایت سرمایه است.
این نسبت اولین بار در سال ۱۹۸۸ توسط کمیته بازل یه بانک‌های دنیا معرفی گردید. کمیته بازل آن سال مجموعه‌ای از شروط حداقل سرمایه را به بانک‌ها پیشنهاد کرد که بعدها به پیمان بازل معروف شد(حسینی، ۱۳۸۵).
در شرایط خاص اقتصادی و در زمان مقررات و آیین نامه های خاص، در هر کشور شرایطی ایجاد می شود که بانک‌ها می بایست کفایت سرمایه خود را افزایش دهند که در این شرایط افزایش نسبت سرمایه به دارایی آن می تواند باعث کاهش ریسک گردد. البته این ممکن است بانک‌ها را به پذیرش ریسک بیشتر در پرتفولیوی داراییهایشان به وسیله افزایش پرداخت اعتبارات و تسهیلات و وام ها به امید حداکثر کردن بازده های مورد انتظار و افزایش درآمد بانک تحریک کند. بنابراین احتمال رابطه مثبت بین نسبت سرمایه به داراییها و سودآوری بانک می تواند وجود داشته باشد(باقری، ۱۳۸۵، ص۹).
نسبت کفایت سرمایه: لزوم نگهداری مقدار مشخصی سرمایه موضوعی است که اهمیت مورد توجه بانک‌ها است. بانک‌ها واسطه وجوه هستند یعنی وجه نقد را از سپرده‌گذاران گرفته و اقدام به اعطای تسهیلات می‌نمایند در این فرایند ممکن است برخی از وام‌گیرندگان قادر با مایل به پرداخت وام نباشد در این صورت تنها مبلغی که بانک می‌تواند به آن تکیه کند سرمایه بانک وجود داشته باشد که ما این رابطه را نسبت کفایت می‌نامیم.
یا به عبارت دیگر نسبت سرمایه بانک به دارایی‌های توأم با ریسک آن نباید کمتر از ۸ درصد نباشد یعنی به ازای هر ۱۰۰ واحد دارایی ریسک‌پذیر با ضریب ریسک ۸ درصد معادل ۸% سرمایه مورد نیاز است(سباح، بیک‌محمدی، ۱۳۷۸).
کفایت سرمایه مناسب، مبنای هر سیستم بانکب سالم است. کارکرد اصلی این نسبت حمایت بانک در برابر زیانهای غیرمنتظره و نیز حمایت از سپرده‎گذاران و اعتباردهندگان است. به دلیل حفاظتی که این نسبت در برابر زیانهای وارده ایجاد می‌کند نگهداری سرمایه کافی منبع اصلی اعتماد عمومی به بانک‌ها به طور اخص و به سیستم بانکی به طور اعم است به طور کلی نسبت کفایت سرمایه توانایی بانک در پاسخگویی به سپرده گذاران و سایر اشخاص ذینفع در بانک‌ها(خریداران اوراق مشارکت و …) را در بحرانهای مالی، اقتصادی و سیاسی نشان می‌دهد(رستمی، ۱۳۹۱، ص۵۱ و ۵۲).
در پژوهش حاضر مطالعه موردی بر مدیریت شعب بانک نمونه می‌باشد؛ که به دلیل منظور نشدن سرمایه در صورتهای مالی مدیریت شعب از این عامل استفاده نشده است. سرمایه در بانک‌ها به صورت کلی و نه در قالب استانها(مدیریت شعب) منظور نمی گردد و فقط در صورتهای مالی که شامل کل کشور می‌باشد، در آن منظور و ارائه می‌گردد
ب) تجهیز و تخصیص منابع:
بانک ها به عنوان یکی از واسط هها ی مالی کلیدی نقش مهمی در برقراری ارتباط میان دارندگان منابع پولی مازاد و گروه های نیازمند این منابع برای توسعه و پیش برد فعالیت های اقتصادی خود دارند. در واقع بانکها از یک سو منابع مازاد در دست مردم در سمت عرضه بازار پول را جمع آوری و سپس آن ها را میان بخش های مختلف نیازمند منابع تخصیص می دهد حقیقت تسهیلات پرداختی است. برای کسب این درآمد (از طریق پرداخت تسهیلات) نیاز اصلی دسترسی و در اختیار داشتن منابع پولی مناسب است. با توجه به مشخص بودن حجم منابع در بازار پول اقتصاد دستیابی به سهم بیشتر از این منابع فضای رقابتی میان بانک های کشور ایجاد کرده است. بانک ها می کوشند از طریق ارتقای خدمات و محصولات خود ، زیباسازی شعب، افزایش کانال های ارتباطی با مشتریان و ارتقای توان نیروی انسانی خود سهم بیشتری از این منابع را به دست آورند . اهمیت تجهیز منابع در فضای رقابتی میان بانک ها به نحوی است که یکی از دغدغه ها و ابعاد کلیدی مدیریت نظام بانکی تبدیل شده است. مدیران بانکی از سطح رؤسای شعبه، مدیران مناطق یا استان ها و حتی مدیران عامل بانک ها همواره نیاز دارند تا به دقت آخرین وضعیت ترکیب منابع در اختیار ، تغییرات در آن ها و بررسی روندها و چرایی نوسانات را دنبال کرده و به آخرین اطلاعات در این زمینه دسترسی داشته باشند(فدایی‌نژاد و دیگران، ۱۳۹۰، ص۵ و ۶).
بانک‌ها با افتتاح حسابهای مختلف و قبول پس اندازها، سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، ضمن نگهداری وجوهات بعنوان یک خدمت برای مشتریان خود، با بهره گرفتن از نیروی کار فیزیکی، اقدام به پرداخت تسهیلات، سرمایه‌گذاری مستقیم و سایر خدمات بانکی می‌نمایند. از مهمترین وظایف بانک‌ها تامین نقدینگی اشخاص حقیقی و حقوقی برای سرمایه گذاری در زمینه‌های مختلف و خریدهای مصرفی آنها می باشد(شادکام، ۱۳۸۷، ص۹۴)
کشور اصولاً سپرده ها خود به دو دسته‌ی اصلی سپرده‌های دولتی و سپرده های مردمی تقسیم بندی می‌شوند. آنچه که به عنوان منابع برای بانک ها اهمیت ویژه ای دارد، سپرده های مردمی هستند که بیش از نود درصد رسوب منابع بان ک ها را به صورت عمومی به خود اختصاص می دهد. سپرده های دولتی عموماً شامل سپرده های جاری دولتی و سپرده های قرض الحسنه دولتی است(فدایی‌نژاد و دیگران، ۱۳۹۰، ص۱۱).
سپرده گذاری مردم نزد بانک ها دارای دو جنبه بااهمیت است:
پولی‌هایی که مردم به بانک ها می سپارند، قدرت وام دهی بانک ها را افزایش داده و لذا بانک ها می توانند از محل پس اندازهای جمع شده وام های جدید بیشتری در جهت امور اقتصادی تامین کنند.
اهمیت افزایش سپرده های مردم نزد بانک ها در این است که وقتی مردم ترجیح دهند پول خود را نزد بانک‌ها نگهداری نمایند و کمتر برای خرج آن اقدام کنند، از حجم پول در گردش کاسته شده که این امر باعث کاهش نرخ تورم و در نتیجه افزایش قدرت خرید مردم می گردد.
ج) نقدینگی:
مدیریت نقدینگی یکی از بزرگ ترین چالش هایی است که س یستم بان ک داری با آن روبرو است. دلیل اصلی این چالش این است که بیشتر منابع بانک ها از محل سپرده های کوتاه مدت تامین مالی می شود . علاوه بر این تسهیلات اعطایی بانک ها صرف سرمایه گذاری در دارایی هایی می شود که درجه نقد شوندگی نسبتاً پایینی دارند. وظیفه اصلی بانک ایجاد توازن بین تعهدات کوتاه مدت مالی و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت است. نگهداری مقادیر ناکافی نقدینگی بانک را با خطر عدم توانایی در ایفای تعهدات و در نتیجه ورشکستگی قرار می دهد. نگهداری مقادیر فراوان نقدینگی ، نوع خاصی از تخصیص ناکارآمد منابع است که باعث کاهش نرخ سو ددهی بانک به سپرده های مردم و در نتیجه از دست دادن بازار می‌شود.
مدیریت نقدینگی به معنی توانایی بانک برای ایفای تعهدات مالی خود در طول زمان است. مدیریت نقدینگی در سطوح مختلفی صورت می گیرد . مدیریت نقدینگی نیازمند شناسائی خطرات در معرض آن و تغییرات ناشی از متغیرهای محیطی می باشد .ریسک نقدینگی بعنوان شاخصی جهت کنترل و مدیریت نقدینگی در دست مدیران قرار می گیرد(رستمیان، بابائی، ۱۳۸۸، ص۳).
برای داشتن مدیریت مستمر نقدینگی باید به دو مورد تاکید شود(شمس‌کار، فریدونی، ۱۳۸۴، ص۷ و ۱۵):
الف- گسترش یک ساختار مدیریت ریسک نقدینگی: مدیریت مناسب ریسک نقدینگی ، همراه با مدیریت انواع دیگر ریسک، برای بانک مستلزم تعیین یک راهکار است تا نسبت به نظارت موثر هیات مدیره و مدیران ارشد و نیز انجام عملیات اندازه گیری، مراقبت و کنترل ریسک نقدینگی تحت یک فرایند صحیح اطمینان حاصل کند. پیچیدگی فرایند مدیریت نقدینگی باید برای کلیه سطوح ریسک هایی که به بانک تحمیل می‌گردد، مناسب باشد.
ب- اندازه گیری و مراقبت خالص منابع نقد مورد نیاز: وجود یک فرایند موثر اندازه گیری و مراقبت، برای مدیریت ریسک نقدینگی الز امی است. در یک سطح خیلی ابتدایی ، برای مشخص کردن توان بالقوه بانک در برابر هر گونه کسری پیش رو، اندازه گیری نقدینگی، با ارزیابی کلیه جریانات ورودی نقد در مقابل جریانات خروجی آن انجام می‌شود. این موارد نیازهای نقد برای تعهدات زیر خط را نیز شامل می‌شود. تکنیکهایی برای اندازه گیری ریسک نقدینگی استفاده می شود که گستره آن از محاسبات ساده شبیه سازی ایستا ، براساس دارایی های جاری بانک تا تکنیکهای مدل سازی بسیار پیچیده است . از آنجا که تمام بانک ها تحت تاثیر فضای ناشی از تغییرات اقتصادی و شرایط بازار قرار دارند، مراقبت و کنترل شرایط اقتصادی و روندهای بازار برای مدیریت ریسک نقدینگی بسیار مهم است.
د) مدیریت ریسک:
ریسک، نوعی عدم اطمینان به آینده است که قابلیت محاسبه را داشته باشد. اگر نتوان میزان عدم اطمینان به آینده را محاسبه کرد، ریسک نیست؛ بلکه فقط عدم اطمینان است؛ به‌همین جهت به‌دلیل محاسبه مقداری عدم اطمینان در قالب ریسک می‌توان آن‌ را مدیریت و کنترل کرد. ریسک در زبان چینیان نیز با دو علامت تعریف می‌شود که اولی به‌معنی خطر و دومی به مفهوم فرصت است(راعی، سعیدی، ۱۳۸۷، ص۴۶).
ریسک عبارت است از احتمال تغییر در مزایا و منافع پیش بینی شده برای یک تصمیم، یک واقعه و یا یک حالت در آینده منظور از احتمال این است که اطمینانی به تغییرات نیست . در صورتی که اطمینان کافی نسبت به تغییرات وجود داشت، تغییرات مطمئن در چارچوب منافع و مزایای پیش بینی شده پوشش پیدا می کرد در حالی که عدم امکان پیش بینی ناشی از احتمالی بودن تغییرات، آن را به ریسک حاکم بر منافع و مزایا تبدیل کرده است(اداره مدیریت ریسک بانک سینا، ۱۳۸۸، ص۲).
مدیریت ریسک فرایندی است که هدف آن کاهش امکان آثار زیان آور یک فعالیت از طریق اقدام آگاهانه برای پیش بینی حوادث ناخواسته و برنامه ریزی برای اجتناب از آنها می باشد .
مهمترین ریسک هایی که سیستم بانک را با آن مواجه میکند ، به دسته های ذیل تقسیم بندی میشوند(اداره مدیریت ریسک بانک سینا، ۱۳۸۸، ص۴-۲):
ریسک اعتباری : ریسک مربوط به زیان های ناشی از عدم بازپرداخت یا بازپرداخت با تأخیر اصل یا فرع وام از طرف مشتری
ریسک بازار : ریسک مربوط به زیان های محتمل بر دار ایی های بانک براساس تغییرات و نوسانات عوامل بازار (مانند نرخ ارز، نرخ بهره، قیمت سهام و …)